Thành ngữ "ba chìm bảy nổi" được sử dụng để mô tả tình cảnh của một người phải trải qua nhiều khó khăn, gian truân, bấp bênh, và đầy thử thách: "Người đàn ông ấy gần ba mươi tuổi, chuyện vợ con vẫn chưa đâu vào đâu, cuộc đời đã phải trải qua bao ba chìm bảy nổi vì nghèo khó" (Nguyễn Thế Phương, "Đi bước nữa").
Nghĩa này xuất phát từ sự kết hợp của hai cặp từ "ba bảy" và "chìm nổi".
"Chìm" và "nổi" là hai động từ mang nghĩa đối lập nhau, với "chìm" có nghĩa là "đi từ trên mặt nước xuống sâu" và "nổi" có nghĩa là "từ dưới sâu trồi lên mặt nước". Khi được ghép lại, tổ hợp "chìm nổi" dùng để diễn tả sự gian khó, vất vả của một người, hết gặp rủi ro này lại đến thử thách khác: Cuộc đời bấp bênh, trôi nổi.
"Số ba" và "số bảy" đều là số đếm, nhưng khi kết hợp trong thành ngữ, chúng không chỉ đại diện cho số lượng cụ thể mà còn biểu thị sự đa dạng, nhiều điều: "Có ba bảy cách làm"; "Thương anh ba bảy nỗi nhớ". Khi ghép vào các cụm từ khác, "ba bảy" thường được tách ra theo kiểu "ba lo bảy tính" (lo toan đủ điều), "ba lần bảy lượt" (nhiều lần), "ba mối bảy dây" (nhiều mối lo)...
Cụm từ "ba chìm bảy nổi" cũng có thể được nói ngược lại thành "bảy nổi ba chìm" hoặc mở rộng thành "ba chìm bảy nổi chín (sáu) lênh đênh".
