“Việc cô Xuân gặp được anh lính trẻ tại nơi hoang vu hẻo lánh này thật sự là một điều đáng mừng, nên hãy để họ tận hưởng khoảnh khắc hạnh phúc ấy một cách trang nghiêm, đừng làm phiền thêm nữa.”
Trong tiếng Việt, thành ngữ "đèo heo hút gió" thường biểu thị sự xa xôi, cách biệt của những vùng hẻo lánh, những con đường ít người qua lại. Ví dụ: "Ngày nay, bát hoa men đã xuất hiện ở quê tôi, nhưng tại một số nơi quá hẻo lánh và xa xôi, người dân vẫn dùng những bát đã nứt hoặc đồ dùng từ tre." Thành ngữ này, dù hiểu theo cách nào, cũng luôn gợi lên cảm giác về một nơi hoang sơ, cô quạnh, buồn bã và tách biệt. Tuy nhiên, để hiểu rõ ý nghĩa từng từ trong thành ngữ này không phải là việc đơn giản. Đến nay, vẫn chưa có sự đồng thuận về ý nghĩa của các từ "heo" và "hút" trong "đèo heo hút gió." Nhiều người cho rằng "heo" và "hút" là hai yếu tố của từ phức "heo hút," có nghĩa là một nơi vắng vẻ, khuất lấp, mang lại cảm giác buồn và cô đơn. Theo đó, thành ngữ "đèo heo hút gió" là sự kết hợp của ba từ: "đèo," "heo hút," và "gió." Tuy cách hiểu này có ưu điểm là giải thích được toàn bộ các từ trong thành ngữ, nhưng nó cũng gặp phải một số bất hợp lý. Đầu tiên, trong tiếng Việt, "heo hút" thường đi kèm với các danh từ chỉ địa danh hoặc vị trí, chứ không kết hợp với các hiện tượng thiên nhiên như gió, mưa, sấm, chớp để miêu tả tính chất "vắng vẻ, cách trở, cô đơn." Hơn nữa, nếu coi "heo hút" là một từ, thì sẽ không thể giải thích được biến thể "hút gió đèo heo," một phiên bản khác của thành ngữ "đèo heo hút gió."
Với những điểm không hợp lý trên, ta cần tìm hướng giải thích khác cho các từ "heo" và "hút." Trước hết, cần chú ý đến quy luật đối và điệp, một đặc điểm phổ biến trong cách cấu tạo thành ngữ tiếng Việt. Theo hướng này, "đèo heo hút gió" được xem xét dựa trên cơ sở đối ý và đối lời. Trong thành ngữ này, có sự đối ý giữa "đèo heo" và "hút gió," và sự đối lời giữa "đèo" và "hút," "heo" và "gió." Ở cặp đối "heo" và "gió," chúng ta dễ nhận ra rằng "heo" có nghĩa tương tự như "gió," như trong cụm từ "heo may," "trời hanh heo." "Heo" ở đây chính là gió lạnh vào mùa thu-đông, một loại gió hanh khô, làm da nứt nẻ. Ở cặp "đèo" và "hút," từ "hút" cần được làm rõ. Trong tiếng Việt, "hút" có nghĩa là "hoạt động cuốn theo luồng, tạo ra dòng chảy hoặc luồng khí xoáy như hút nước, hút gió." Chữ "hút" trong thành ngữ "đèo heo hút gió" là một danh từ chỉ luồng gió xoáy này. Nhờ những chứng cứ trên, ta có thể thấy rằng thành ngữ "đèo heo hút gió" hoàn toàn tuân theo quy luật đối điệp, tương hợp về từ loại và ý nghĩa. Đây là một dạng cấu trúc thường gặp trong thành ngữ tiếng Việt, tương tự như các thành ngữ "chân lấm tay bùn," "lòng chim dạ cá," "lòng son dạ sắt." Điều này càng được khẳng định rõ hơn khi xem xét một biến thể khác của thành ngữ "đèo heo hút gió," là "đèo mây hút gió," cũng tuân thủ quy tắc đối và điệp. Ví dụ: "Có người bị giặc truy đuổi, phải rời bỏ quê hương, lưu lạc đến vùng đèo mây hút gió để kiếm sống như nghệ sĩ Ngọc Cần ở Plâyku."
sachhayonline
