Truyền thuyết về Sơn Tinh và Thủy Tinh ghi chép rằng: Vua Hùng thứ 18 có một công chúa xinh đẹp tên Mỵ Nương, đã đến tuổi lấy chồng. Vua ra lệnh tìm nhân tài làm phò mã. Vua nước Tây Âu mang cau vàng và trầu bạc đến cầu hôn. Vua Hùng hỏi ý kiến các Lạc Hầu, họ trả lời: “Vua Tây Âu hung bạo, đã lớn tuổi, lại xấu xí, không xứng với Mỵ Nương”. Vua nghe theo lời Lạc Hầu, từ đó Văn Lang và Tây Âu nảy sinh hiềm khích.
Sau đó, hai chàng trai xuất hiện để cầu hôn. Một người là Sơn Tinh (Thần Núi Tản Viên), một người là Thủy Tinh (Thần Nước). Sơn Tinh chỉ tay, núi rừng mọc lên, muông thú tấp nập. Thủy Tinh vẫy tay, nước dâng cao, đầy rẫy sinh vật dưới nước.
Nhà vua không biết chọn ai, quyết định gả Mỵ Nương cho người mang sính lễ trước, gồm một trăm ván cơm nếp, một trăm tệp bánh chưng, voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao, mỗi thứ một đôi.
Sáng hôm sau, Sơn Tinh đến cổng thành với đầy đủ lễ vật. Vua Hùng vui vẻ gả Mỵ Nương cho anh. Thủy Tinh đến muộn, ngỡ ngàng khi biết Mỵ Nương đã về với Sơn Tinh. Thần lập tức đuổi theo, kêu binh đánh Sơn Tinh để đòi lại Mỵ Nương.
Hai thần quyết chiến, đất trời rung chuyển. Thủy Tinh dâng nước định dìm Sơn Tinh, nhưng Sơn Tinh lại làm núi cao để ngăn nước. Cả hai bên đều gia tăng sức mạnh, nhưng cuối cùng Thủy Tinh không thể thắng, phải chấp nhận thua. Từ đó, Sơn Tinh và Mỵ Nương sống hạnh phúc bên nhau.
Tuy nhiên, hàng năm vào tháng 7 âm lịch, Thủy Tinh vẫn nhớ thù xưa, dâng nước để tấn công Sơn Tinh.
Truyền thuyết Sơn Tinh – Thủy Tinh giải thích hiện tượng lũ lụt và khát vọng chống lại thiên tai của người Việt cổ.
