Bài thơ "Tràng Giang" của Huy Cận mở ra một không gian rộng lớn và u tịch, phản ánh nỗi cô đơn và cảm giác lạc lõng của con người trước thiên nhiên và cuộc đời. Với phong cách cổ điển kết hợp tinh tế, bài thơ mang đến sự sâu lắng và chất thơ huyền bí.
Tôi đã đọc "Tràng giang" nhiều lần, và mỗi lần đọc, tôi tiếp cận nó từ những góc độ khác nhau—đôi khi theo lý thuyết, đôi khi chỉ theo cảm nhận tự nhiên. Tôi cũng đã viết về nó một vài lần, và mỗi lần lại thấy điều gì đó mới mẻ, từ sự cảm nhận khác nhau về tác phẩm. Tuy nhiên, trải nghiệm đáng nhớ nhất đối với tôi là khi tiếp cận "Tràng giang" qua lăng kính của tác giả Huy Cận. Mặc dù mỗi tác phẩm tạo nên một bức tranh riêng về tác giả, nhưng để hiểu rõ tác giả, chúng ta cần hiểu rõ các tác phẩm của họ. Đặc biệt trong văn chương hiện đại, việc hiểu tác giả giúp làm sáng tỏ tác phẩm. Sau khi viết chương về Huy Cận cho giáo trình và suy ngẫm về tư tưởng của ông, tôi hiểu "Tràng giang" hơn.
Tôi thường xem tư tưởng là cốt lõi của một nghệ sĩ, và tầm cỡ nghệ sĩ phụ thuộc vào tư tưởng đó. Tư tưởng của nghệ sĩ thực chất là quan niệm về nghệ thuật và cuộc sống. Có hai quan niệm chính ảnh hưởng lẫn nhau để tạo nên tư tưởng của nghệ sĩ: quan niệm nhân sinh và quan niệm thẩm mỹ. Quan niệm nhân sinh trả lời câu hỏi về hạnh phúc, trong khi quan niệm thẩm mỹ trả lời câu hỏi về cái đẹp. Cả hai quan niệm này hòa quyện với nhau trong việc tìm kiếm giá trị khi nghệ sĩ đối diện với cuộc sống. Một nghệ sĩ chân chính sẽ đưa ra câu trả lời cho những câu hỏi này. Nếu một nghệ sĩ chưa có câu trả lời của riêng mình, họ vẫn đang là bản sao của người khác.
Đối với Huy Cận, tư tưởng của ông xoay quanh khái niệm “hòa điệu,” tức là trạng thái hòa hợp và đồng điệu. Sự hòa điệu này thể hiện qua ba mối quan hệ cơ bản: giữa con người với con người, con người với thiên nhiên, và giữa các yếu tố thiên nhiên với nhau. Hòa điệu không phải là điều mà ai cũng quan tâm, nhưng đối với Huy Cận, nó là trạng thái của hạnh phúc và hài hòa. Trước Cách mạng, thơ Huy Cận thường mang sắc thái sầu muộn, trong khi sau Cách mạng, ông tìm thấy niềm vui và hòa điệu với cuộc sống.
"Tràng giang" có thể được xem như là một bức tranh về sự thiếu hòa điệu, với cái “tôi” thi sĩ cảm thấy lạc lõng giữa không gian tràng giang. Trong bài thơ, sự hiện diện của con người gần như không có, và các tín hiệu của sự sống đều vắng bóng, tạo nên một cảm giác cô liêu và đơn độc. Hình ảnh con thuyền và những yếu tố khác trong bài thơ đều thể hiện sự thiếu hòa hợp và đồng điệu.
Ngoài sự thiếu hòa điệu giữa con người và thiên nhiên, còn có một sự dửng dưng lạnh lùng của thiên nhiên đối với con người trong "Tràng giang." Các yếu tố thiên nhiên không chỉ không hòa điệu với con người mà cũng không hòa điệu với nhau. Mỗi yếu tố thiên nhiên dường như hoạt động theo hướng riêng của nó, tạo nên một bức tranh về một thế giới phi hòa điệu.
Cuối cùng, việc liên hệ giữa "Tràng giang" và thơ Đường, chẳng hạn như bài thơ "Hoàng Hạc lâu" của Thôi Hiệu, cho thấy sự khác biệt trong cách thể hiện nỗi nhớ quê và cảm xúc của kẻ lạc lõng. "Tràng giang" thể hiện một nỗi cô đơn sâu sắc hơn, gắn liền với việc tìm kiếm sự hòa điệu trong một thế giới không thể đáp ứng được nhu cầu đó.
