Bài thơ Tương tư của Nguyễn Bính là một tác phẩm tiêu biểu của thể thơ lục bát với hình ảnh và tình cảm đặc sắc. Qua từng câu chữ, tác giả khắc họa nỗi nhớ nhung, lòng yêu thương sâu sắc và sự u sầu của tình yêu, mang đến một bức tranh cảm xúc tinh tế và chân thực.
Tương tư là nỗi nhớ nhung trong tình yêu, thường là nỗi nhớ đơn phương khi một người nhớ mà cảm giác người kia không biết hay không quan tâm. Nhớ, trên thực tế, là biểu hiện của tình yêu; một tâm hồn đang nhớ cũng là một trái tim đang yêu. Ngược lại, một tâm hồn không còn nhớ nữa thường cho thấy trái tim đã ngừng yêu. Chính vì vậy, khi yêu, khó có ai không trải qua nỗi tương tư. Nguyễn Bính cũng vậy, chàng trai chân quê này đã trải qua những cung bậc của nỗi nhớ, để cuối cùng bị dày vò bởi nó.
Khi yêu nhau nhưng phải xa cách, nỗi nhớ thường xuyên xảy ra. Nhớ nhung thực chất là khát khao được ở bên nhau. Khoảng cách về không gian và thời gian là nguyên nhân của nỗi tương tư. Do đó, trong bản chất của tình cảm, tương tư là một nỗ lực vượt qua không gian và thời gian bằng tinh thần. Không gian và thời gian trở thành kẻ thù của những tình nhân xa cách, khiến khoảng cách dù gần cũng trở nên xa vời, và một khoảnh khắc cũng trở thành vô tận. Đôi khi, một khoảng cách nhỏ cũng trở nên lớn lao. Những người yêu sâu sắc thường cảm thấy như thế, thậm chí chưa xa cách đã cảm thấy nỗi nhớ:
“Vừa thoáng tiếng còi tàu
Lòng đã Nam đã Bắc.
Nên cả lúc gan anh
Mà lòng em vẫn nhớ.”
(Xuân Quỳnh)
Trong bài thơ của Nguyễn Bính, nỗi tương tư của những đôi lứa được thể hiện một cách sâu sắc. Mở đầu bài thơ đã vẽ ra một bức tranh về nỗi nhớ:
“Thôn Đoài ngòi nhớ thôn Đông
Một người chín nhớ mười mong một người.”
Chàng trai thôn Đoài nhớ cô gái thôn Đông đến nỗi cả thôn Đoài cũng nhớ thôn Đông. Cách diễn tả này làm nổi bật sự xa cách giữa hai miền không gian. Khi người ta tương tư, cảnh vật xung quanh cũng bị ảnh hưởng, không gian dường như tràn ngập nỗi nhớ. Câu thơ thể hiện rõ sự kéo dài của nỗi tương tư. Hai người đứng ở hai đầu câu thơ, giữa họ là một khoảng không gian mênh mông. Nỗi tương tư kéo dài từ đầu này đến đầu kia như một nhịp cầu.
Nguyễn Bính so sánh nỗi tương tư với những bệnh tật:
“Gió mưa là bệnh của giời
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng.”
So sánh mình với trời tuy có vẻ ngông cuồng nhưng cũng có lý. Bệnh “gió mưa” là bệnh của trời, còn “tương tư” là bệnh của tình yêu. Đây là một cách để thể hiện sự chấp nhận đau khổ và khổ sở vì nỗi nhớ. Cái tôi trong thơ chấp nhận nỗi đau và xem đó như một phần không thể tránh khỏi của tình yêu.
Nỗi tương tư không chỉ dừng lại ở việc kể lể mà còn dẫn đến trách móc và hờn giận. Nỗi đau trong tương tư càng thêm trầm trọng khi khoảng cách trở nên vô tận trong tâm trí:
“Hai thôn chung lại một làng
Cớ sao bên ấy chẳng sang bên này?”
Từ một khoảng cách tưởng chừng xa vời, đến khi trách móc, khoảng cách lại trở nên nhỏ bé. Tâm lý tương tư tạo ra những sự co giãn của khoảng cách một cách kỳ lạ.
Nguyễn Bính miêu tả thời gian trong nỗi tương tư bằng những hình ảnh cụ thể:
“Ngày qua ngày lại qua ngày
Lá xanh nhuộm đã thành cây lá vàng.”
Thời gian chậm chạp như một cuốn lịch thiên nhiên. Cây cối cũng trở thành nhân chứng của nỗi tương tư, phản ánh sự chờ đợi và nỗi khổ sở của người yêu. Thời gian dường như kéo dài vô tận, làm cho nỗi nhớ càng thêm sâu sắc.
Khi nỗi tương tư trở nên nặng nề, trái tim dễ dàng rơi vào trạng thái trách móc đối phương. Trong thơ của Nguyễn Bính, nỗi khổ tương tư được thể hiện qua sự khao khát hạnh phúc:
“Bảo rằng cách trở đò giang,
Không sang là chẳng đường sang đã đành.
Nhưng đây cách một đầu đình,
Có xa xôi mấy mà tình xa xôi…”
Sự cách biệt được phủ định, chỉ còn là sự hờ hững của đối phương. Trong tâm lý của người yêu, nỗi tương tư trở thành một sự khao khát mạnh mẽ, kết thúc bằng hình ảnh các cặp đôi:
“Nhà em có một giàn giầu,
Nhà anh có một hàng cau liên phòng.
Thôn Đoài thì nhớ thôn Đông,
Cau thôn Đoài nhớ giầu không thôn nào?”
Mọi thứ đã sẵn sàng chờ đợi, chỉ còn thiếu đối phương. Nỗi nhớ thôn Đoài đối với thôn Đông, cau đối với giầu, chính là nỗi khao khát hạnh phúc.
Tương tư là sự khao khát hạnh phúc trong tình yêu. Sự trông đợi và khao khát đó thể hiện qua cách kể lể, trách móc và các cặp đôi hình ảnh trong thơ. Những hình ảnh này không chỉ mô tả nỗi nhớ mà còn thể hiện sự chờ đợi và hy vọng về một tương lai hạnh phúc.
