Chúng tôi đã sống không tiếc tuổi trẻ của mình,
Dưới hai mươi tuổi, làm sao không tiếc?
Nhưng nếu ai cũng tiếc nuối tuổi hai mươi thì còn gì Tổ quốc?
Chiến tranh – hai từ này gợi lên hình ảnh của bom đạn, đau thương, mất mát. Tuy nhiên, trong chiến tranh, vẻ đẹp của thế hệ trẻ Việt Nam – những người không ngần ngại hy sinh, cống hiến cho Tổ quốc – vẫn hiện lên rõ nét. Họ không chỉ là những chiến sĩ nơi chiến trường mà còn là những người nơi hậu phương, âm thầm cống hiến cho quê hương. Nhân vật anh thanh niên trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long là hình mẫu tiêu biểu cho những người lao động trong thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc.
Nguyễn Thành Long, như một nhạc trưởng trong vườn văn chương, tạo ra những tác phẩm như “Lặng lẽ Sa Pa” với hồn văn sâu lắng. Theo Châu Hồng Thủy, văn của Nguyễn Thành Long như một bài thơ buồn dịu dàng, như một bông hoa cúc nhỏ trong sương sớm, khiến ta ngẩn ngơ trước vẻ đẹp tinh tế của nó. Truyện ngắn này, sáng tác năm 1970, được viết dựa trên chuyến thực tế ở Lào Cai, không chỉ nổi bật với cảnh đẹp Sa Pa mà còn thể hiện rõ nét vẻ đẹp của nhân vật anh thanh niên.
Nhân vật anh thanh niên là một chàng trai 27 tuổi, nhỏ nhắn với nụ cười rạng rỡ, sống và làm việc một mình trên đỉnh Yên Sơn cao 2600 mét, nơi quanh năm chìm trong mây mù và cây cỏ. Anh làm công tác khí tượng và vật lý địa cầu, nhiệm vụ của anh là đo mưa, đo gió, đo nắng, dự báo thời tiết phục vụ sản xuất và chiến đấu. Mặc dù công việc vất vả và điều kiện sống khắc nghiệt, anh vẫn say mê cống hiến cho Tổ quốc.
Tô Hoài từng nhận định rằng nhân vật là nơi tập trung và thể hiện toàn bộ vẻ đẹp của tác phẩm. Anh thanh niên không chỉ có suy nghĩ đẹp về công việc của mình mà còn có lòng yêu nghề mãnh liệt. Dù sống cô độc ở độ cao 2600 mét, anh vẫn chấp nhận làm công việc khó khăn này với niềm say mê và tinh thần trách nhiệm cao. Anh còn mong muốn được làm việc ở đỉnh Phan-xi-păng cao hơn để phục vụ Tổ quốc tốt hơn. Anh coi công việc là bạn đồng hành, không phải là gánh nặng, và tìm thấy ý nghĩa trong những đóng góp nhỏ bé của mình cho sự nghiệp chung.
Anh thanh niên cũng có phong cách sống đẹp. Dù sống một mình trong điều kiện khó khăn, anh luôn duy trì một nếp sống gọn gàng, ngăn nắp. Anh trồng hoa để làm đẹp không gian sống, nuôi gà, nuôi ong để tạo không khí ấm cúng và làm quà tặng cho khách. Sách là bạn đồng hành của anh, giúp anh thư giãn và kết nối với thế giới bên ngoài. Dù sống ở nơi hẻo lánh, anh vẫn giữ tinh thần lạc quan và yêu đời.
Hơn thế nữa, anh thanh niên còn thể hiện đức tính chân thành, hiếu khách và khiêm tốn. Anh đón tiếp khách nồng nhiệt, tặng quà và sẵn sàng chia sẻ những gì mình có. Anh không coi công việc của mình là quan trọng nhất mà luôn tôn trọng những người khác. Anh thậm chí từ chối việc được vẽ chân dung để tôn vinh những người khác có đóng góp lớn hơn.
Qua truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”, Nguyễn Thành Long đã thể hiện vẻ đẹp của thế hệ trẻ Việt Nam, những người âm thầm cống hiến cho Tổ quốc với lý tưởng cao đẹp. Vẻ đẹp của anh thanh niên là hình ảnh đại diện cho những người cống hiến lặng lẽ, đầy nhiệt huyết và yêu đời.
Thanh Hải trong bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” cũng thể hiện những khát vọng cống hiến cao đẹp, dù là tuổi trẻ hay khi tóc bạc. Như vậy, qua nhân vật anh thanh niên, Nguyễn Thành Long đã dẫn dắt người đọc vào thế giới của cái đẹp, của những lý tưởng sống cao quý.
Nhà văn Leonit Leonop từng nói: “Mỗi tác phẩm phải là một phát minh về hình thức và khám phá về nội dung”. Với “Lặng lẽ Sa Pa”, sự kết hợp giữa nội dung và hình thức đã tạo nên giá trị đặc biệt của tác phẩm. Cốt truyện nhẹ nhàng nhưng cuốn hút, nhân vật được miêu tả tinh tế qua hành động và lời nói. Nguyễn Thành Long không chỉ khắc họa vẻ đẹp của một con người mà còn của tất cả những người lao động thầm lặng, làm cho tác phẩm trở nên đầy sức sống và chất thơ.
Tác phẩm chân chính không kết thúc ở trang cuối cùng, và “Lặng lẽ Sa Pa” đã thực sự chứng minh điều đó, để lại trong lòng người đọc niềm cảm hứng về lý tưởng sống cao đẹp và sự cống hiến hết mình cho đất nước.
