Chi tiết tiếng sáo đêm xuân trong Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài mang đến không gian tươi đẹp, tràn đầy sức sống. Tiếng sáo không chỉ gợi nhớ về tuổi trẻ, khát vọng yêu đương của Mị mà còn thể hiện sự đối lập giữa cuộc sống hiện tại đầy khổ đau và những ước mơ tự do, hạnh phúc.
Trong truyện ngắn Vợ chồng A Phủ, tục cúng trình ma là một tập tục ám ảnh đời sống tâm linh của người dân Tây Bắc, trong khi tiếng sáo gọi bạn tình lại là nét đẹp văn hóa, thể hiện sự sinh động trong đời sống tinh thần của người Mèo. Tiếng sáo xuất hiện trong tác phẩm với nhiều sắc thái khác nhau: từ văng vẳng xa xôi, vọng lại thiết tha, đến lửng lơ bay ngoài đường hay rập rờn trong tâm trí Mị. Tiếng sáo tạo nên một không gian êm đềm, lãng mạn, phản ánh thế giới tâm hồn đẹp đẽ của Mị. Những bài hát của người thổi sáo mang theo khát vọng tự do và tình yêu:
“Mày có con trai con gái rồi
Mày đi làm nương
Ta không có con trai con gái
Ta đi tìm người yêu.”
Cùng với những ước hẹn buông lơi:
“Anh ném pao, em không bắt
Em không yêu quả pao rơi rồi…
Em không yêu, quả pao rơi rồi.
Em yêu người nào, em bắt pao nào…”
Tiếng sáo trở thành một chi tiết nghệ thuật quan trọng, phản ánh cuộc đời và số phận của Mị, đồng thời hiện thân của thế giới tâm hồn cô. Mị từng là một cô gái trẻ, xinh đẹp, và thổi sáo giỏi, được nhiều người yêu mến. Nhưng vì món tiền vay của bố mẹ, Mị bị bắt về làm con dâu gạt nợ cho nhà thống lí Pá Tra. Cuộc sống của Mị trở nên tủi cực và thê thảm. Dần quen với khổ đau, Mị sống âm thầm như một cái bóng. Nhưng mùa xuân Hồng Ngài mang đến sự tươi mới, đánh thức sức sống trong cô. Tiếng sáo trở thành chất xúc tác mạnh mẽ, giúp Mị cảm nhận lại sự sống trong tâm hồn.
Lần đầu tiên tiếng sáo xuất hiện sau bao ngày im lặng, nó làm Mị cảm thấy hồi sinh, lòng Mị có cảm xúc trở lại. Trong không khí đón tết, tiếng sáo làm Mị nhớ về quá khứ, cảm nhận niềm vui và khát vọng sống. Sự khát khao được sống lại trở nên mạnh mẽ, khiến Mị muốn thoát khỏi cảnh sống hiện tại. Mị cố gắng chuẩn bị cho một cuộc sống mới, nhưng bị A Sử ngăn cản. Dù bị trói buộc, Mị vẫn giữ được tự do trong tâm hồn, và tiếng sáo tiếp tục là nguồn động lực giúp cô cảm thấy sống lại.
Chi tiết tiếng sáo giúp nhà văn Tô Hoài khám phá vẻ đẹp tâm hồn Mị, khẳng định sức sống mãnh liệt của con người. Tiếng sáo là chi tiết nghệ thuật đẹp, gợi cảm và ám ảnh, phản ánh sự thức tỉnh và khát vọng sống của nhân vật. Câu chuyện của Mị làm ta liên tưởng đến quá trình thức tỉnh của Chí Phèo trong tác phẩm cùng tên của Nam Cao. Cả Nam Cao và Tô Hoài đều là những nhà văn nhân đạo, thể hiện qua sự khai thác vẻ đẹp tâm hồn và sức sống bất diệt của con người.
