Khi mới bắt đầu tiếp xúc với kiến thức lí luận văn học, nhiều bạn sẽ cảm thấy nó “khô và khổ”, nhưng một khi hiểu rồi thì sẽ thấy rất hay. Kiến thức lí luận còn giúp bài văn có thêm điểm sáng tạo, góc nhìn mới và chiều sâu; tuy nhiên, tự học mà không có người hướng dẫn sao cho dễ hiểu nhất thì rất khó thấm được các em nhé! Cô phải dạy học sinh hiểu từ bản chất, sau đó là hướng dẫn đưa vào bài viết, còn ở trình cao hơn thì cô sẽ hướng dẫn mềm hóa lí luận, tự lí luận bằng văn của mình.
Nhà thơ và đôi điều về sứ mệnh
- Nhà thơ như lá reo để đón gió, hồ im để đón trăng, lá ngửa mặt để chờ sương -> họ luôn nắm bắt và giữ lại cho đời những chất thơ kín đáo nhất, mong manh nhất, thoáng qua nhất -> Nhà thơ đã lưu giữ và tạo ra linh hồn cho vạn vật, cái mà dường như thượng đế đã quên lúc tạo ra vũ trụ. Nhờ nhà thơ, gió trở thành hữu hình, trăng trở thành gần gũi, sương lạnh trở nên ấm áp, cây cỏ lá hoa cũng xôn xao. Tất cả được cấp 1 sự sống cho riêng mình… Trăng, gió, mây trời, sóng nước, từng khoảnh khắc hoài niệm, hồi ức đều dậy nên nỗi nhớ để sóng sánh thành ý, thành lời thơ... Trước khi nhà thơ ra đời, thế giới này, trái đất này vẫn tuần hoàn trong những vòng quay, nhưng khi nhà thơ xuất hiện, vạn vật lại xôn xao, biến hóa, đẹp đẽ vô ngần; từng khoảnh khắc của kỉ niệm, kí ức đời sống được chắt chiu và thổ lộ nồng nàn qua mỗi tiếng thơ. Nhà thơ đã để thiên nhiên, vạn vật được sống thêm một lần bất tận qua thơ ca.
=> Làm thơ tựa như dựng lên mối tương quan thân tình giữa con người và không gian chung quanh, nhà thơ không chỉ sẻ chia với con người cho vơi bớt nỗi thiết tha trong lòng mình mà còn làm cho tâm hồn nhân loại giàu có, mênh mông gấp bội.
=> Tố Hữu để thiên nhiên thành một nguồn sống dạt dào của ân tình, nơi đánh thức, gọi về một vùng ký ức đậm đà, da diết, Quang Dũng khiến không gian vũ trụ lại vời vợi, đẹp đẽ với những đối cực riêng, tương tranh mà hòa điệu của đất trời Tây Bắc… Nguyễn Khoa Điềm níu lòng người trong thương nhớ, vấn vương hồn xưa đất nước với những cảnh sắc thân quen…Vẫn là những thứ gần gũi thuộc về cuộc sống đấy thôi, khi ánh xạ qua trái tim thi sĩ, nó phập phồng, dạt dào, mãnh liệt mà trong vắt, tinh khôi…
=> Mỗi chữ trong thơ có một sinh mệnh riêng, một giá trị đặc biệt mới có thể chuyển tải hết linh hồn sự sống trong thơ. Tiếng thơ kết nối tâm hồn cho nhân thế vượt ra những bến bờ cạn hẹp, những chật chội của lòng mình. Với thơ, diện tích tâm hồn con người mở ra thênh thang vô cùng bởi nhờ trái tim thi sĩ,những nhành hoa cứ xanh tươi, những làn hương của kỉ niệm cứ đọng lại vấn vương trong từng nhịp thở, những con sóng tâm tư sẽ mải miết vọng hoài những dư âm…
=> Nhà thơ giúp con người nhìn sâu để thấy diện mạo tâm hồn, con người có thể cùng nhà thơ đi qua những những bất an, phập phồng hay thương nhớ, để sau tất cả được thanh lọc, tịnh lắng cõi lòng, biết lắng nghe để sẻ chia, để giữ lại hoài những vẻ đẹp – tâm hồn như phiến lá mới sẵn sàng reo lên, xôn xao ngay trước những cơn gió từ cuộc sống.
=> Những bài thơ hay đều vang vọng âm thanh của biển, những tiếng đập riêng của trái tim hòa cùng tiếng dội lòng người trước dư ba của sóng… Thơ mở ra vô hạn những tiếng lòng, băn khoăn một nỗi cảm thông,… Thơ trước hết là tiếng lòng riêng của con người nhưng nó chỉ thực sự sống khi hòa vào nỗi lòng với một cánh cửa mở ra thế giới. Rót tất cả thực tại toàn vẹn, trong trẻo nguyên thủy vào ngôn từ, kí gửi những chân cảm vào từng thanh âm, con chữ. Do đó, thơ không phải xuất phát từ nhu cầu ghi lại mà từ niềm tha thiết được nói lên, nó xóa đi không gian trống giữa người với người để họ cùng chia nhau chút lửa, gửi trao chút tình, để lấp đi những khoảng trống vụn vỡ, hụt hẫng, chống chếnh giữa đời.
=> Với thơ, loài người tìm thấy một nỗi niềm chung gần lại với nhau, thấy tâm hồn thanh lọc và trong trẻo vô ngần sau những bộn bề, chênh vênh trong cuộc sống. Thơ là nơi ta nương tựa, để biết sẻ chia, cảm thông, rung động trước những thanh âm của cuộc sống… Thơ dung dị, nhẹ nhàng hoặc mãnh liệt, ấn tượng trong từng nét thơ độc đáo. Thơ mở cánh cửa đi vào thực tại, mọi sự rườm rà sẽ bị lược bỏ, chỉ cô nén và hướng tâm vào tình, ý, rung cảm của người thơ trước cuộc sống. Do đó, đọc thơ, con người sẽ tiếp cận một vùng trời cảm xúc chưa từng có - tinh khôi và ban sơ nhất; khi những cái xôn xao hoặc khắc khoải qua đi, cái đằm lại sẽ là khoảng tĩnh lặng, mênh mông, an nhiên của tâm hồn mình trước cuộc đời.
Cảm xúc trong thơ
- Cái nền của thơ là cảm xúc. Những yếu tố khác như hình tượng, ngôn ngữ cũng phải tan hòa trong cảm xúc mới có thể chạm vào trái tim con người. Bài thơ nào cũng phong kín một nỗi niềm, đi tận cùng một tiếng lòng muốn thổ lộ, xóa nhòa hình ảnh nhà thơ để trở thành rung cảm cho mọi người
- Tầm vóc của một nhà thơ, trước hết, chủ yếu tùy thuộc vào kích thước tâm hồn họ, khả năng thu nhận và rung cảm trước những âm vang của cuộc đời. Họ như “cái đĩa âm thanh” ghi nhận tất cả mọi nhịp thơ xôn xao âm thầm của trời đất (Cung Trầm Tưởng), nghe cả những chuyển động xôn xao, hanh hao trong gió của lá để thấy tất cả tín hiệu của một mùa trời đất đang đi…
- Cảm xúc trong thơ phải thành thật và tinh tế. Sự chân thành đó cần mãnh liệt, nồng ấm, thiết tha, tinh tế theo một cách riêng. Nhà thơ cất tiếng lòng mình, bày tỏ những nhớ thương, sẻ chia những chiêm nghiệm và suy tư, qua đó thể hiện tiếng lòng muôn đời của nhân thế… Tiếng lòng đó phải riêng, độc đáo mới có thể dội vào hồn người và không bị khỏa lấp trong muôn ngàn những tiếng lòng khác.
=> Nhà thơ phải sống sâu tận đó, nghe tiếng lòng mình dội òa cùng tiếng đời vang vọng ngoài kia để từ đó tha thiết gửi trong từng câu chữ. Cảm xúc trong thơ đặc thù giữa muôn vàn bài thơ nhưng không được xa lạ với cảm xúc chung của nhân loại. Nhà thơ đi sâu hun hút tận cùng bản ngã của mình không phải chỉ để gặp chính mình mà còn để gặp cái chung nhất là nỗi niềm của con người. Nên thơ là đi vào cùng tận cõi riêng để tìm niềm chung nhân thế.
- Tình cảm trong thơ nén lại bởi sự hàm súc của ngôn từ. Nhưng đó là sự cô nén của ngọn lửa lòng đang nồng cháy, sẵn sàng thức dậy để bùng nổ những dư âm day dứt miên man
=> Đọc thơ cần lắng sau và nghe kĩ những tiếng lòng cất giấu mới có thể thấu hiểu hết những thăm thẳm bên trong nó.
=> Thơ được ví như tình yêu. Sự sống của nó được đo bằng chiều dài thời gian đọng lại trong tâm hồn người
=> Đọc thơ không thể hời hợt, cạn lòng mà phải thiết tha, bổi hổi và phải đọc bằng trái tim của riêng mình. Đọc theo trải nghiệm của người khác sẽ dễ bị dẫn dắt về tiếp nhận, đôi khi sẽ đóng khép lại góc nhìn, góc cảm…Khoảnh khắc người đọc rời bài thơ để trở về với thế giới bản ngã của họ là những phút giây kì diệu – những khoảng lặng để lớn lên về nhận thức và tình cảm.
