Bài thơ Đất nước được nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm sáng tác tại chiến khu Trị Thiên vào năm 1971 khi cuộc chiến chống lại đế quốc Mỹ đang trong giai đoạn ác liệt và chính bản thân nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm tại thời điểm lúc bấy giờ đang là một người chiến sĩ trực tiếp cầm súng chiến đấu trên chiến trường.
Mục lục [Ẩn]
1. Tác giả Nguyễn Khoa Điềm
Tiểu sử Nguyễn Khoa Điềm
Nguyễn Khoa Điềm, một trong những nhà thơ nổi bật của nền văn học Việt Nam hiện đại, được sinh ra vào ngày 15 tháng 4 năm 1943, tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Ông có quê quán tại làng An Cựu, xã Thủy An, thành phố Huế, nơi đã nuôi dưỡng tâm hồn nghệ thuật của ông từ những năm tháng ấu thơ.
Vào năm 1955, khi đất nước trải qua những biến động lịch sử lớn lao, Nguyễn Khoa Điềm đã ra Bắc để theo học tại trường học sinh miền Nam. Đây là bước khởi đầu quan trọng trong hành trình tri thức và văn chương của ông. Năm 1964, ông tốt nghiệp khoa Văn của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, mở ra một trang mới trong sự nghiệp của mình. Sau khi tốt nghiệp, ông trở về miền Nam, nơi ông tham gia tích cực vào phong trào học sinh, sinh viên ở Huế, xây dựng cơ sở cách mạng và tham gia viết báo, làm thơ… cho đến năm 1975.
Sau khi đất nước thống nhất vào năm 1975, Nguyễn Khoa Điềm trở thành hội viên của Hội Nhà văn Việt Nam, đánh dấu sự công nhận cho tài năng sáng tác của ông. Đến năm 1994, ông chuyển ra Hà Nội và đảm nhận chức vụ Thứ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin, một bước đi quan trọng trong sự nghiệp chính trị và văn hóa của ông. Năm 1995, ông được bầu làm Tổng Thư ký Hội Nhà văn Việt Nam khóa V, tiếp tục khẳng định vị trí của mình trong giới văn học.
Năm 1996, ông trở thành Đại biểu Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam khóa X và đảm nhận vai trò Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin. Đến năm 2001, ông được bầu làm Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương, Trưởng ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương, một cương vị quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng. Sau Đại hội Đảng lần thứ X, Nguyễn Khoa Điềm trở về Huế, nơi ông tiếp tục sáng tác thơ ca, làm phong phú thêm nền văn học Việt Nam.
Sự nghiệp văn học
Phong cách văn học
Thơ của Nguyễn Khoa Điềm được xem là một bản giao hưởng giữa chất liệu văn học dân tộc và cảm hứng từ quê hương, con người. Ông luôn dành trọn tình yêu và nỗi trăn trở cho đất nước, thể hiện tâm hồn người chiến sĩ Việt Nam yêu nước qua từng câu thơ. Với phong cách sáng tác đặc trưng, thơ ông không chỉ đơn thuần là những vần thơ mà còn là những suy tư sâu sắc của một trí thức về cuộc sống và con người Việt Nam.
Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, thơ của ông đã phản ánh rõ nét hình ảnh người Việt Nam kiên cường, bất khuất và bản chất anh hùng của những chiến sĩ. Những bài thơ của ông thường giàu chất suy tư, mang đậm cảm xúc dồn nén và sắc thái chính luận, khiến người đọc không chỉ cảm nhận được nỗi đau mà còn thấy được sự hy vọng, niềm tin vào tương lai.
Tác phẩm chính
Nguyễn Khoa Điềm đã để lại nhiều tác phẩm có giá trị trong sự nghiệp sáng tác của mình, trong đó phải kể đến:
- Đất ngoại ô (thơ, 1973): Tác phẩm mang đến cái nhìn sâu sắc về cuộc sống và con người.
- Cửa thép (ký, 1972): Một tác phẩm ghi lại những khoảnh khắc đáng nhớ trong thời kỳ khó khăn.
- Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974): Một tác phẩm mang tầm vóc lớn, thể hiện khát vọng và ước mơ của người dân.
- Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986): Tác phẩm mang đến cảm giác ấm cúng, gần gũi.
- Thơ Nguyễn Khoa Điềm (thơ, 1990): Một tập hợp những tác phẩm tiêu biểu, thể hiện rõ nét phong cách và tâm tư của tác giả.
Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một nhà thơ tài năng mà còn là một người có tầm nhìn sâu sắc về văn hóa và lịch sử dân tộc, góp phần quan trọng trong việc xây dựng và phát triển nền văn học Việt Nam hiện đại.
2. Hoàn cảnh sáng tác bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
Tác phẩm được sáng tác trong khoảng thời gian từ năm 1948 đến năm 1955, đánh dấu một giai đoạn quan trọng trong cuộc đời và sự nghiệp văn chương của tác giả. Đây là thời điểm mà Nguyễn Đình Thi đã trải nghiệm, trưởng thành cùng với Đất Nước trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp lần thứ hai. Tác phẩm không chỉ đơn thuần là những vần thơ, mà còn là những dòng tâm tư sâu sắc của một tâm hồn nghệ sĩ trước những biến động của dân tộc.
Đêm 19 tháng 12 năm 1946, với quyết định của Trung ương Đảng, những tiếng súng chống lại thực dân Pháp đã vang lên khắp Hà Nội và các thành phố đang bị chiếm đóng. Cuộc kháng chiến toàn quốc chính thức bắt đầu, mở ra một chương sử hào hùng của dân tộc. Trong suốt 57 ngày đêm ác liệt tại Thủ đô và Liên khu 1, quân dân ta đã giành được những thắng lợi vang dội, tiêu diệt hơn 2.000 quân địch, phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh, và tạo nên những dấu ấn không thể quên trong cuộc chiến. Đêm 17 tháng 2 năm 1947, trước sự bất ngờ của đối phương, Trung đoàn Thủ đô đã thực hiện cuộc rút quân bí mật, vượt qua dòng sông Hồng và sông Đuống để tiến về vùng tự do thuộc tỉnh Phúc Yên một cách an toàn. Hình ảnh “Hà Nội cháy khói lửa ngợp trời” đã khắc sâu trong tâm trí của chàng thanh niên trí thức Nguyễn Đình Thi, người đã hăm hở bước vào cuộc kháng chiến vĩ đại, nhưng nỗi nhớ về Hà Nội vẫn luôn thường trực trong lòng ông.
Trong bối cảnh này, một số bài thơ của Nguyễn Đình Thi đã ra đời và trở thành những hiện tượng văn chương thú vị, thu hút sự chú ý của nhiều nhà văn, nhà thơ và nghệ sĩ trong chiến khu Việt Bắc. Cuộc tranh luận văn nghệ diễn ra sôi nổi trong khuôn khổ Hội nghị văn nghệ của Hội văn nghệ Việt Nam đã tạo nên một không khí sáng tạo phong phú. Chùm bài thơ được đăng trong tạp chí Văn nghệ số 6 năm 1948, bao gồm các tác phẩm như “Không nói,” “Sáng mát trong như sáng năm xưa,” “Đường núi,” cùng với bài “Đêm mít tinh” được đăng trong số mùa xuân năm 1949, đã tạo ra những rung động mạnh mẽ trong lòng người đọc. Những bài thơ này không chỉ phản ánh tâm tư của tác giả mà còn trở thành những thi liệu quan trọng cho tác phẩm nổi tiếng sau này, “Đất nước.”
Cuộc kháng chiến ngày càng gian nan, đòi hỏi sự hy sinh lớn lao của nhân dân và các chiến sĩ. Nguyễn Đình Thi, cùng với nhiều văn nghệ sĩ khác, đã không ngừng sát cánh bên bộ đội, tham gia vào các chiến dịch ở đường số 4, Trung du, và Hòa Bình. Đến cuối năm 1954, sau chiến dịch Điện Biên Phủ lừng lẫy, tác giả đã có dịp nghỉ ngơi, điều trị bệnh tại một xóm ven sông Cầu thuộc huyện Đồng Hỷ, Thái Nguyên. Chính tại nơi đây, sau nhiều năm dồn nén tâm tư, ông đã viết tiếp tác phẩm mà mình đã thai nghén bấy lâu, bài thơ “Đất nước.”
Bài thơ “Đất nước” được hình thành qua một quá trình kéo dài, gần như suốt cuộc kháng chiến chống Pháp (1948-1955), mô tả một không gian rộng lớn của toàn thể đất nước. Lần đầu tiên, bài thơ này được đưa vào tập “…Chiến sĩ” vào năm 1958. Đây không chỉ là một tác phẩm nổi bật của Nguyễn Đình Thi, mà còn là một trong những bài thơ tiêu biểu của thơ ca kháng chiến chống Pháp. Nội dung của bài thơ mang đậm phong cách riêng biệt của Nguyễn Đình Thi, thể hiện lòng yêu nước mãnh liệt, ý thức độc lập tự chủ và niềm tự hào về dân tộc. Từ trong đau thương nô lệ, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước đã quật khởi, vùng lên để giành lấy thắng lợi huy hoàng.
Bối cảnh sáng tác đặc biệt đã giúp Nguyễn Đình Thi tạo nên những hình ảnh sống động về quê hương, đất nước, thể hiện nỗi đau của nhân dân, nhưng đồng thời cũng khắc họa niềm tự hào của dân tộc. Mặc dù quá trình sáng tác bị gián đoạn nhiều lần, nhưng chính điều này lại tạo nên chiều sâu cho tác phẩm. “Đất nước” không chỉ là một bài thơ, mà còn là một tác phẩm chứa đựng trải nghiệm sống động, đầy đủ những cung bậc cảm xúc ngọt bùi, đắng cay. Thông qua việc tổng hợp các tác phẩm trong các thời điểm khác nhau, tác giả đã khéo léo tạo ra một mạch thống nhất, khiến người đọc không cảm thấy sự chắp vá, mà thay vào đó là một cảm xúc chân thực, sâu sắc về đất nước và con người Việt Nam.
3. Viết đoạn văn trình bày hoàn cảnh sáng tác bài thơ Đất nước
Trong dòng chảy văn học Việt Nam, bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm như một viên ngọc sáng ngời. Ra đời trong bối cảnh lịch sử đầy biến động, tác phẩm đã trở thành biểu tượng cho tinh thần yêu nước, ý chí quật cường của dân tộc Việt Nam. Để hiểu rõ hơn về giá trị và ý nghĩa sâu sắc của bài thơ, chúng ta cần tìm hiểu về hoàn cảnh ra đời của nó.
Bối cảnh lịch sử và xã hội:
Những năm 60, 70 của thế kỷ XX là giai đoạn mà đất nước ta đang phải đối mặt với cuộc chiến tranh xâm lược tàn khốc của đế quốc Mỹ. Miền Nam, nơi Nguyễn Khoa Điềm sáng tác, là tâm điểm của cuộc chiến, chịu nhiều đau thương mất mát. Bom đạn tàn phá làng mạc, chia cắt gia đình, người dân phải sống trong cảnh loạn lạc. Tuy nhiên, trong hoàn cảnh khắc nghiệt đó, tinh thần yêu nước của nhân dân ta lại càng thêm sục sôi. Họ đã không ngừng đấu tranh, hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc.
Cảm xúc và tư tưởng của tác giả:
Nguyễn Khoa Điềm, một trong những nhà thơ tiêu biểu của thế hệ trẻ Việt Nam, đã trực tiếp trải nghiệm những khó khăn, gian khổ của cuộc chiến. Những mất mát, đau thương đã in sâu vào tâm hồn ông, thôi thúc ông sáng tác nên những bài thơ đầy cảm xúc. Tình yêu đất nước, niềm tự hào dân tộc là những chủ đề xuyên suốt trong thơ của ông.
Trong bài thơ “Đất nước”, tác giả đã gửi gắm những tâm tư, tình cảm sâu kín của mình. Ông đã khắc họa một bức tranh toàn cảnh về đất nước, từ những làng quê yên bình đến những chiến trường khốc liệt. Qua ngòi bút của Nguyễn Khoa Điềm, hình ảnh người mẹ Việt Nam, người chiến sĩ, làng quê Việt Nam hiện lên thật sinh động, cảm động.
Bài thơ Đất nước được nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm sáng tác tại chiến khu Trị Thiên vào năm 1971. Được trích từ trường ca: “Mặt đường khát vọng” của ông.
Đặc điểm nghệ thuật của bài thơ
- Ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu cảm xúc: Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng những hình ảnh thơ mộng, lãng mạn để miêu tả vẻ đẹp của đất nước, đồng thời cũng sử dụng những hình ảnh hiện thực để phản ánh cuộc sống chiến tranh đầy khốc liệt.
- Kết cấu chặt chẽ: Bài thơ có kết cấu chặt chẽ, mạch lạc, các hình ảnh được sắp xếp một cách hợp lý, tạo nên một bức tranh toàn cảnh về đất nước và con người Việt Nam.
- Âm điệu đa dạng: Bài thơ có âm điệu đa dạng, lúc thì hào hùng, lúc thì sâu lắng, tạo nên sự hấp dẫn cho người đọc.
Giá trị của bài thơ
- Giá trị lịch sử: Bài thơ “Đất nước” là một tài liệu lịch sử quý giá, ghi lại những hình ảnh, những câu chuyện chân thực về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
- Giá trị văn học: Bài thơ là một tác phẩm nghệ thuật xuất sắc, thể hiện tài năng của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm.
- Giá trị nhân văn: Bài thơ ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của con người Việt Nam, khơi dậy tình yêu quê hương, đất nước trong lòng mỗi người đọc.
- Giá trị giáo dục: Bài thơ có giá trị giáo dục sâu sắc, giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về lịch sử dân tộc, về truyền thống yêu nước của ông cha.
Kết luận
Bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm ra đời trong bối cảnh lịch sử đầy biến động, là tiếng nói của trái tim và khối óc của một nhà thơ tài năng. Tác phẩm đã trở thành một biểu tượng cho tinh thần yêu nước, ý chí quật cường của dân tộc Việt Nam. Qua những câu thơ xúc động, Nguyễn Khoa Điềm đã khẳng định một chân lý: Dù trải qua bao nhiêu khó khăn, gian khổ, tình yêu đất nước vẫn luôn cháy bỏng trong trái tim mỗi người dân Việt Nam.
4. Giá trị nội dung và nghệ bài Đất nước
a. Nội dung
Đất Nước được cảm nhận ở nhiều phương diện: từ văn hóa - lịch sử, địa lí - thời gian đến không gian của đất nước. Đồng thời, tác giả cũng nêu lên trách nhiệm của các thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ với đất nước mình.
Cái nhìn mới mẻ về đất nước với tư tưởng cốt lõi là tư tưởng đất nước của nhân dân. Đất nước là sự hội tụ, kết tinh bao công sức và khát vọng của nhân dân. Nhân dân chính là người đã làm ra đất nước.
b. Nghệ thuật
Tác giả lựa chọn thể thơ tự do, phóng khoáng không bị bó buộc về số chữ trong một câu, số câu trong một bài vừa tạo ra nét độc đáo về hình thức cho bài thơ, vừa là cơ hội để dòng chảy của cảm xúc được phát triển một cách tự nhiên.
Sử dụng các chất liệu văn hóa dân gian với đa dạng các thể loại: từ phong tục - tập quán sinh hoạt của nhân dân đến các thể loại của văn học dân gian như ca dao - dân ca, truyện cổ tích, truyền thuyết, sự tích,...Điều đặc biệt là tác giả sử dụng một cách sáng tạo, không trích dẫn nguyên văn mà chỉ trích một vài từ nhưng người đọc cũng có thể hiểu về thi liệu dân gian ấy.
Giọng thơ trữ tình - chính luận, là sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước và con người.
