Nhân vật Tự Lãng trong "Chí Phèo" của Nam Cao là hình mẫu tiêu biểu của người nông dân hiền lành, lương thiện nhưng bị áp bức. Qua hình ảnh Tự Lãng, tác phẩm khắc họa rõ nét sự tàn nhẫn của xã hội phong kiến và bi kịch của những người bị vùi dập dưới chế độ bất công.
Trong xã hội Vũ Đại, tồn tại một nhân vật mà người đọc có thể coi như một người sống lề lối, không có ảnh hưởng lớn đối với cốt truyện, đó là Tự Lãng – một thầy cúng kiêm hoạn lợn. Mặc dù có vẻ như Tự Lãng chỉ là một nhân vật phụ, không có vai trò quan trọng, nhưng điều đó không hoàn toàn chính xác. Thực tế, Tự Lãng cũng là một nhân vật có liên hệ với Chí Phèo, là một biểu hiện khác của số phận bất hạnh trong làng.
Tự Lãng và lão Hạc có những điểm tương đồng: cả hai đều già, cô độc, và khốn cùng. Tuy nhiên, trong khi lão Hạc vẫn giữ được phẩm giá, Tự Lãng đã dần tha hóa, bắt đầu bằng việc uống rượu. Rượu trở thành bạn đồng hành, chia sẻ nỗi đau của lão, giống như cách Chí Phèo tìm đến rượu để tìm kiếm sự an ủi. Tự Lãng và Chí Phèo, mặc dù khác nhau về hoàn cảnh và cách đối phó với số phận, đều là những nạn nhân của xã hội và cuộc đời.
Mô tả cuộc đối ẩm giữa Tự Lãng và Chí Phèo là một phần độc đáo của văn học, thể hiện một khúc hoan ca kỳ lạ về rượu. Rượu không chỉ giúp Chí Phèo quên đi những việc xấu mà còn làm cho Tự Lãng trở thành một triết nhân kỳ quặc, ngập ngụa trong những suy tư hư vô. Dưới ánh trăng của làng Vũ Đại, họ là hai nhân vật vật vã trong cuộc sống: một người là nạn nhân của số phận, người kia là nạn nhân của xã hội.
Tự Lãng và Chí Phèo có thể được xem là hai nhánh khác nhau trên cùng một cây tư tưởng. Tự Lãng đã tuyệt vọng và chọn con đường tự đầu độc bằng rượu và triết lý hư vô, không còn khát vọng sống. Ngược lại, Chí Phèo, dù đã đau khổ, vẫn giữ khát vọng sống và không chấp nhận sự tê liệt của rượu. Sau khi tỉnh ngộ, Chí Phèo quyết tâm chống lại xã hội và tìm kiếm quyền làm người.
Cả hai nhân vật đều thể hiện nỗi khát vọng sống và tìm kiếm ý nghĩa trong cuộc đời, mặc dù bị các thế lực bên dưới và bên trên chà đạp. Tự Lãng không chỉ là một nhân vật hài hước mà là một bi kịch, phản ánh và hỗ trợ cho Chí Phèo trong việc phê phán sự bất công của xã hội Vũ Đại.
