Bài Gương báu khuyên răn là một tác phẩm văn học giàu giá trị giáo huấn, thể hiện những lời khuyên sâu sắc về đạo đức và cách sống, giúp con người hướng thiện, giữ gìn phẩm chất cao đẹp trong cuộc sống.
Mục lục [Ẩn]
Dàn ý chi tiết Phân tích Gương báu khuyên răn
A. Mở bài
- Nguyễn Trãi là một bậc anh hùng, một nhà văn hóa lớn.
- Bài thơ Cảnh ngày hè (Bảo kính cảnh giới - bài 43) phản ánh vẻ đẹp độc đáo của bức tranh ngày hè và tâm hồn yêu thiên nhiên, đất nước, con người của nhà thơ.
B. Thân bài
1. Bức tranh thiên nhiên và cuộc sống
- Miêu tả cảnh ngày hè, tác giả đã sử dụng các động từ: đùn đùn, giương, phun.
+ Từ đùn đùn gợi tả sắc xanh thẫm của tán hoè lớp lớp, liên tiếp tuôn ra.
+ Giương rộng ra.
+ Từ phun gợi sự nổi bật, bắt mắt của màu đỏ hoa lựu.
⇒ Cảnh vật được miêu tả với sức sống mãnh liệt. Như có một cái gì đó thôi thúc bên trong, sức sống như ứa căng, tràn đầy khiến cho màu xanh của lá hòe đùn đùn lên và tán giương lên che rợp, khiến cho cây lựu ở hiên nhà phun ra màu đỏ. Thiên nhiên hiện lên sống động vô cùng.
- Trong bài thơ có các màu sắc: màu xanh của cây hoa hòe, màu đỏ của hoa lựa, hoa sen (có cả mùi thơm của hương sen), tất cả đều dưới ánh nắng chiều màu vàng (lầu tịch dương).
- Bài thơ còn có các âm thanh như tiếng “lao xao” của “chợ cá làng ngư phủ”, tiếng rên rỉ (từ cổ - dắng dỏi) của ve sầu nghe như tiếng đàn (cầm ve) từ trên lầu dưới ánh nắng chiều.
⇒ Bức tranh mùa hè còn có sự hài hòa giữa cảnh vật và con người. Tuy ít nói tới con người nhưng ta vẫn thấy dấu vết, hình bóng con người rất gần gũi: những cây hòe, cây lựu, hồ sen... không phải là những thực vật hoang dã mà có sự tham gia chăm sóc của bàn tay con người. Cho nên, bên cạnh các hình ảnh thiên nhiên ấy còn thấy có cái hiên nhà (Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ), cái ao (trì) (Hồng liên trì đã tiễn mùi hương), và cả ngôi lầu (Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương). Đặc biệt, có rất nhiều âm thanh tiếng người được nghe từ xa (Lao xao chợ cá làng ngư phủ)...
⇒ Các hình ảnh, màu sắc, âm thanh, mùi vị, hài hòa giữa con người với cảnh vật. Đó đều là những vẻ đẹp bình dị, gần gũi, thân thuộc của quê hương, đất nước con người Việt Nam.
2. Vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ
- Nhà thơ tập trung những giác quan: thị giác, thính giác, khứu giác và cả cảm giác nữa để quan sát cảnh thiên nhiên.
- Thiên nhiên ngày hè hiện lên với những đặc trưng cụ thể bởi những cảm nhận tinh tế: màu xanh của lá cây, màu đỏ của hoa lựu và hương thơm của hoa sen. Mùa hè có tiếng ve kêu...
- Thiên nhiên càng hiện lên cụ thể bao nhiêu, càng đẹp bao nhiêu thì chứng tỏ tâm hồn nhà thơ càng đẹp bấy nhiêu. Một tâm hồn đẹp đẽ nhất định phải xuất phát từ thế giới quan lành mạnh. Bao trùm lên từ tấm lòng yêu nước, yêu đời của Ức Trai.
- Hai câu kết diễn tả khát vọng, mong mỏi da diết của Nguyễn Trãi về cuộc sống thanh bình, hạnh phúc của nhân dân. Nhà thơ mong mỏi có khúc đàn Nam Phong của vua Thuấn. Mỗi khi khúc đàn ấy gảy lên thì mưa thuận gió hòa, nhân dân làm ăn sung sướng no đủ.
+ Lấy chuyện xưa để nói hiện tại, cho thấy tấm lòng yêu nước, thương dân của Nguyễn Trãi. Đó là tấm lòng yêu nước thương dân đến trọn đời.
+ Đồng thời câu thơ cũng có nghĩa: Nếu có đàn Ngu (đàn của vua Nghiêu) sẽ gảy lên một khúc nhạc - ca ngợi cuộc sông thái bình, nhân dân giàu đủ khắp bốn phương. Đây là lòi ngợi ca sự hưng thịnh của triều đại, nhưng đồng thời cũng là lời nhắc nhở các bậc quân vương luôn quan tâm đến nhân dân.
+ Nhà thơ thể hiện niềm vui, sự ngợi ca, nhưng đồng thòi cũng là niềm mong ước cho đất nước thái bình, lời khuyên các vị vua noi gương Nghiêu, Thuấn “rủ lòng thương yêu và chầm sóc muôn dân, khiến cho chỗ thôn cùng xóm vắng không có tiếng hờn giận oán cừu” (lời trong một bản tấu của Nguyễn Trãi). Đó cũng chính là tư tưởng “lấy dân làm gốc của ông: “Làm lật thuyền mới biết sức dân như nước”. Tư tưởng đó bắt nguồn từ lời dạy của Khổng Tử: “Dân vi bản, xã tắc vi quy, quân vi khinh (Dân là gốc, xã tắc là quý, vua là nhẹ).
+ Âm điệu của bài thơ có sự thay đổi: câu kết chỉ có 6 chữ (lục ngôn), khác với những bài kết thúc bằng câu thất ngôn. Câu lục ngôn làm cho âm điệu đang 7 chữ dồn lại trong 6 chữ.
+ Tác dụng của việc kết thúc bằng câu thơ lục ngôn: cảm xúc được dồn nén, nhưng dư âm của nó lại mở ra. Bài thơ hết những âm hưởng chưa hết, đó là nhờ cách kết thúc bằng câu thơ sáu chữ trong một bài thơ thất ngôn.
C. Kết bài
Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật:
+ Tâm hồn Nguyễn Trãi chan chứa tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, đất nước, đặc biệt là tấm lòng ái nước, thương dân của ông.
+ Đồng thời, bài thơ còn để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng bạn đọc bởi ngôn ngữ, hình ảnh thơ giản dị, độc đáo và cách kết thúc bài thơ với câu thơ lục ngôn tạo nên sự dồn nén cảm xúc cho toàn bài.
Phân tích Gương báu khuyên răn chọn lọc nâng cao
Mẫu số 1
Nguyễn Trãi, vĩ nhân của dân tộc Việt Nam, không chỉ nổi bật với vai trò nhà quân sự xuất sắc mà còn với tài năng văn chương phong phú. Những tác phẩm của ông thường xoay quanh tình yêu nước và vẻ đẹp thiên nhiên. Bài thơ "Gương báu khuyên răn" là minh chứng rõ nét cho sự hòa quyện giữa tình yêu thiên nhiên và tài năng nghệ thuật của ông.
Trước khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, nhân vật trữ tình của Nguyễn Trãi trải nghiệm vẻ đẹp rực rỡ mà không bị vướng bận lo toan, từ đó cảm nhận sự thanh bình và say mê. Những hành động thư thái như hóng mát và sự yên bình của nhân vật thể hiện rõ qua những hình ảnh ngày hè tươi sáng. Nguyễn Trãi khắc họa cảnh sắc mùa hè với hòe, lựu, hồng liên và sự nhộn nhịp của chợ cá, tạo nên một bức tranh sinh động và quen thuộc, phản ánh cuộc sống của con người trong mùa hè. Tác giả khéo léo lồng ghép hình ảnh thiên nhiên và sinh hoạt con người, tạo ra một bức tranh rộng lớn và đầy sức sống.
Nguyễn Trãi đã khắc họa mùa hè bằng những gam màu vô cùng đặc sắc. Sự kết hợp hài hòa giữa những màu nóng rực rỡ và màu lạnh mát mắt tạo nên một bức tranh mùa hè sống động. Màu xanh của lá cây hòa quyện với sắc đỏ của quả lựu, màu hồng của hoa sen và ánh nắng vàng rực rỡ trên những tán cây tạo nên một tổng thể tuyệt đẹp. Cách phối hợp màu sắc này không chỉ làm nổi bật cảnh vật mà còn tạo thêm sức sống cho bức tranh. Khi khung cảnh tĩnh lặng, âm thanh của tiếng ve và sự ồn ào của chợ cá làm bức tranh thêm phần sinh động và lôi cuốn, cho thấy sự nhạy bén của Nguyễn Trãi trong việc sử dụng giác quan để cảm nhận và truyền tải vẻ đẹp thiên nhiên.
Nhân vật trữ tình trong bức tranh thiên nhiên rực rỡ như một điểm nhấn đặc biệt, nổi bật giữa khung cảnh vĩ đại. Dù bao quanh bởi thiên nhiên hùng vĩ, nhân vật vẫn thể hiện sự thư thái, dễ chịu, đón nhận tất cả vẻ đẹp mùa hè bằng mọi giác quan. Sự khao khát về một cuộc sống tốt đẹp trong tương lai của nhân vật không chỉ thể hiện tâm hồn rộng lớn mà còn phản ánh sự quan tâm sâu sắc của Nguyễn Trãi đối với vận mệnh đất nước. Dù đang tận hưởng cảnh sắc mùa hè, tác giả không thể quên mối lo lắng về tình hình đất nước, điều này làm nổi bật tâm hồn yêu nước và trách nhiệm của ông.
Với ngôn từ đầy sức sống và màu sắc, Nguyễn Trãi đã tạo ra một bức tranh mùa hè vừa hùng vĩ vừa tươi vui. Dù không sử dụng những từ ngữ hoa mỹ, ông vẫn khéo léo lựa chọn những từ bình dị mà tinh tế, giúp bức tranh thiên nhiên thêm phần sinh động. Sự kết hợp giữa những gam màu và nhịp thơ 6 chữ mang đến một giai điệu mới lạ, làm nổi bật vẻ đẹp của mùa hè.
Bài thơ "Gương báu khuyên răn" của Nguyễn Trãi khéo léo hòa quyện giữa cảnh sắc thiên nhiên và tình cảm nhân vật, giữ nguyên vẻ đẹp của mùa hè mà không làm mờ nhạt tâm tư của nhân vật trữ tình. Nguyễn Trãi không chỉ là một nhà chính trị vĩ đại mà còn là một nhà thơ sâu sắc, luôn đặt lợi ích của dân tộc lên hàng đầu trong mọi hoàn cảnh. Những phẩm chất cao quý của ông vẫn là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ hôm nay.
Mẫu số 2
Đối với nhân dân Việt Nam thì Nguyễn Trãi chính là một bậc đại anh hùng của dân tộc, là danh nhân văn hóa thế giới được UNESSCO công nhận. Ông không chỉ cống hiến hết mình cho đất nước mà ông còn giúp cho nền văn học của nước nhà được rộng mở hơn. Trong những tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Trãi thì có bài thơ Gương báu khuyên răn được vô số độc giả đón nhận. Khi đọc bài thơ chúng ta sẽ thấy được sự yêu đời, yêu quê hương đất nước của Nguyễn Trãi. Ngoài ra bài thơ còn thể hiện vẻ đẹp của thiên nhiên ngày hè.
Mở đầu bài thơ chính là tâm thế của Nguyễn Trãi khi bước vào những ngày hè oi ả.
Rồi hóng mát thuở ngày trường
Ông hóng mát trong tâm thế rảnh rỗi ở nơi quê hương yên bình. Trong thời gian cáo quan về ở ẩn thì ông có nhiều thời gian rảnh rỗi để hóng mát hơn, tâm trạng của ông cũng được giải tỏa bớt những căng thẳng ở chốn quan trường. Và cũng từ đó mà ông cảm nhận được vẻ đẹp của thiên nhiên hùng vĩ.
Tiếp theo ông đã miêu tả cho chúng ta thấy được vẻ đẹp đặc trưng của những ngày hè ấy.
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Có thể thấy rằng mùa hè là mùa mà cây cối đua nhau sinh trưởng, phát triển. Tầng tầng, lớp lớp lá cây hòe đùn rợp tán cây. Thạch lựu hiên thì phun từng chùm hoa đỏ tô điểm thêm màu sắc cho ngày hè ấy. Ngoài ra tác giả Nguyễn Trãi còn điểm tô thêm vào cảnh ngày hè bằng hương thơm của hoa sen. Chắc hẳn đây là một bức tranh muôn màu muôn vẻ mà tác giả muốn gửi gắm đến chúng ta. Bức tranh này không chỉ mang mang màu sắc nhẹ nhàng mà nó còn mang màu sắc rực rỡ như sức sống mãnh liệt của các loài cây nơi đây vậy. Bên cạnh những loài cây có màu sắc tươi tắn, rực rỡ như hoa lựu thì vẫn có những loại cây mang màu sắc nhẹ nhàng hơn như hoa sen hồng, hoa hòe nở rợp tán cây. Hình ảnh tán cây hoa hòe xum xuê là đặc trưng cho sự thanh bình, phát đạt và sum họp. Tất cả những điều đó đã tạo nên một bức tranh thiên nhiên vô cùng hài hòa.
Không chỉ thưởng thức thiên nhiên bằng thị giác và khứu giác mà tác giả còn sử dụng thính giác để cảm nhận được hết vẻ đẹp của thiên nhiên ở nơi quê hương thanh bình.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Mỗi mùa hè đến chúng ta sẽ được nghe thấy âm thanh lao xao của chợ cá làng ngư phủ và âm thanh của những chú ve kêu râm ran mỗi buổi trưa hè. Hình ảnh của những chợ cá giúp chúng ta liên tưởng đến cuộc sống ấm no của những người dân nơi thôn quê. Còn âm thanh của những chú ve đã trở thanh biểu tượng đặc trưng cho mùa hè. Mỗi mùa hè đến chúng ta sẽ được thưởng thức những bản hòa âm vô cùng cuốn hút và những âm thanh ấy đã trở thành một đặc trưng của mùa hè.
Ngoài việc cảm nhận vẻ đẹp thiên nhiên ngày hè ông còn luôn lo nghĩ vì nước, vì dân. Ông mong muốn mình có chiếc đàn của vua Ngu Thuấn để cầu mong cho nhân dân có một cuộc sống ấm no.
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương
Chúng ta đều biết rằng Nguyễn Trãi là một người trung với nước, hiếu với dân. Mặc dù ông đã cáo quan về ở ẩn nhưng không lúc nào ông ngừng lo lắng về vận mệnh của đất nước cũng như cuộc sống của những người dân hiền lành, chất phác. Ông đã mượn điển tích chiếc đàn của vua Ngu Thuấn để thể hiện tấm lòng của mình. Tương truyền rằng khi gảy chiếc đàn ấy thì cuộc sống của nhân dân sẽ được ấm no, hạnh phúc.
Cùng những lời thơ hết sức giản dị và mộc mạc của Nguyễn Trãi đã cho chúng ta thấy được ông là một người đa tài thế nào. Không chỉ là một người thi sĩ yêu sự thanh bình của thiên nhiên mà ông còn là một người anh hùng ai ai cũng kính trọng. Tuy nhiên cuộc đời của ông lại gặp nhiều trắc trở. Nhưng không vì thế mà ông có suy nghĩ bi quan, ông luôn giữ trong mình những suy nghĩ hết sức lạc quan để cuộc sống luôn được vui vẻ, không vướng bụi trần.
Qua tác phẩm Gương báu khuyên răn của Nguyễn Trãi đã cho chúng ta thấy được vẻ đẹp hài hòa mà rực rỡ của thiên nhiên. Cùng với đó là tình thần yêu nước, lòng thương dân vô bờ bến của tác giả. Ông đã dành hết những tài năng mà mình có để cống hiến cho đất nước. Dù cho ông có cáo quan về ở ẩn thì tình yêu quê hương đất nước của ông cũng không bao giờ giảm bớt. Ông chính là một tấm gương mẫu cho chúng ta cùng noi theo và học tập để chúng ta cùng bảo vệ quê hương thanh bình của mình.
