Nhà văn Nguyễn Minh Châu đã từng khẳng định: “Văn học và đời sống là hai vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người”. Văn học không chỉ phản ánh hiện thực mà còn thắp sáng thế giới tâm hồn con người. Một nhà văn chân chính, dù viết về chủ đề nào, cũng luôn quay về cõi nhân sinh, về con người với những câu chuyện đa dạng. Do đó, khi đọc từng tác phẩm, độc giả sẽ gặp và suy ngẫm về những con người đó.
Truyện ngắn “Làng” của Kim Lân, được viết trong giai đoạn đầu của kháng chiến chống Pháp, là tác phẩm tiêu biểu của ông sau cách mạng. Câu chuyện xoay quanh nhân vật ông Hai, một lão nông chân chất, yêu quê hương và đất nước sâu sắc, cùng với tinh thần kháng chiến mạnh mẽ.
Kim Lân, mặc dù không có nhiều tác phẩm, nhưng mỗi sáng tác của ông đều để lại ấn tượng sâu đậm với người đọc và thách thức thời gian. Nguyên Hồng từng nhận xét về Kim Lân: “Kim Lân là nhà văn một lòng gắn bó với đất và người nông thôn”. Với giọng văn chân thực và giản dị, Kim Lân đã khắc họa rõ nét hình ảnh làng quê và con người Việt Nam. “Làng”, được công bố lần đầu trên “Tạp chí Văn nghệ” năm 1948, ghi lại bối cảnh cuộc tản cư và tâm trạng của ông Hai khi nghe tin làng Chợ Dầu theo giặc.
Trước khi biết tin làng Chợ Dầu theo giặc, ông Hai rất tự hào về làng của mình. Ông thường khoe với mọi người về sự giàu có và vẻ đẹp của làng mình, từ những ngôi nhà ngói san sát đến những con đường lát đá xanh. Khi kháng chiến nổ ra, dù phải sơ tán, ông vẫn tự hào về tinh thần kháng chiến của làng và khao khát trở về quê hương.
Tuy nhiên, khi nghe tin làng mình theo giặc, ông Hai không thể tin nổi. Ông cảm thấy chua xót và xấu hổ, luôn sống trong tâm trạng lo lắng, tủi nhục vì cái tên “Việt gian”. Những cảm xúc này thể hiện rõ qua các độc thoại nội tâm và sự lo lắng khi nghe tin đồn về việc đuổi người làng Chợ Dầu khỏi nơi tản cư.
Khi tin làng được cải chính, ông Hai vô cùng vui mừng và tự hào. Sự vui sướng của ông không chỉ thể hiện ở phản ứng hồn nhiên mà còn ở lòng yêu nước và sự trung thành với kháng chiến. Tình yêu làng và yêu nước của ông đã hòa quyện và thể hiện một cách sâu sắc, chân thật trong tác phẩm.
Kim Lân không chỉ miêu tả sâu sắc tâm trạng nhân vật mà còn khắc họa hình ảnh người nông dân chân chất, yêu quê hương, đất nước. Qua nhân vật ông Hai, Kim Lân đã truyền đạt một thông điệp về sự hòa quyện giữa tình yêu làng và tình yêu Tổ quốc, nhấn mạnh vai trò của lòng yêu nước trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Truyện ngắn “Làng” không chỉ phản ánh tình cảm và nhận thức mới mẻ của người nông dân thời kỳ đó mà còn góp phần thức tỉnh ý thức trách nhiệm của mỗi công dân trong thời đại mới.
