Bài thơ Ai đã đặt tên cho dòng sông không chỉ khắc họa vẻ đẹp thơ mộng của sông Hương mà còn khám phá chiều sâu văn hóa và lịch sử của vùng đất Huế. Sông Hương hiện lên như một biểu tượng của tình yêu, tâm hồn và trí tuệ con người.
Mục lục [Ẩn]
1. Giới thiệu tác giả, tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông
Tác giả
Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh ngày 9/9/1973, tại Thành phố Thừa Thiên Huế. Quế gốc của ông ở làng Bích khê, xã Triệu Long, huyện Triệu Long, tỉnh Quảng Trị. Sau khi ông học hết bậc Trung học tại Thành phố Huế, năm 1960 ông tốt nghiệp ban Hán Việt trường Đại học Sư phạm Sài Gòn. Đến năm 1964, ông nhận được bằng cử nhân Triết học tại trường Đại học Huế. Vì hoàn cảnh đất nước, năm 1966 Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thoát ly gia đình lên chiến khu, tham gia kháng chiến chống Mỹ cứu nước và các hoạt động văn nghệ thời kỳ đó. Ông đã từng giữ chức vụ là Tổng thư ký Hội văn học nghệ thuật Trị Thừa - Thiên, Chủ tịch Hội Văn học Bình Trị Thiên và Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt. Năm 2007, ông được Nhà nước trao tặng Giải thưởng về văn học nghệ thuật.
Ông là một trong những nhà văn chuyên viết về bút ký. Điều khiến văn của ông trở nên đặc biệt là cách ông kết hợp được chất trí tuệ và chất trữ tình, kết hợp lập luận sắc bén với sự hiểu biết sâu sắc về triết học, văn hóa và lịch sử. Ông làm điều này một cách khéo léo, sử dụng lối viết súc tích, đầy đam mê để diễn đạt tất cả những điều này theo cách dễ hiểu đối với người.
Một số tác phẩm chính của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường như: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (năm 1971), Rất nhiều ánh lửa (năm 1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông (năm 1986), Ngọn núi ảo ảnh (năm 1999).
Tác phẩm
"Ai đã đặt tên cho dòng sông?" là tác phẩm bút ký xuất sắc được nhà văn viết vào năm 1981, tại Thành phố Huế, ngay sau khi đất nước giành chiến thắng trong cuộc kháng chiến mùa xuân năm 1975 và in trong tập ký cùng tên.
Bài bút ký kể về một dòng sông Hương tươi mà tạo hóa đã dành riêng cho xứ Huế mộng mơ. Sông Hương có lúc hiện lên hoang dại như một cô gái giang hồ, có lúc lại rất trữ tình và thơ mộng. Đó cũng là tính cách của một cô gái ngang bướng, mạnh mẽ nhưng không kém phần mềm mại, thơ mộng. Dòng sông ấy không lặp lại trong cảm hứng của người nghệ sĩ, dù từ thời hiện đại hay ngược dòng thời gian về thời phong kiến. Bằng chứng về vẻ đẹp của cảnh quan và sự gắn bó của sông Hương với tiến trình lịch sử, văn hóa của dân tộc, nó xứng đáng được gọi là “dòng sông huyền bí, nơi sản sinh ra vẻ đẹp tâm hồn của đất nước”.
2. Dàn ý cảm nhận vẻ đẹp dòng sông Hương
I. Mở bài
- Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường: là nhà văn của xứ Huế, ông có sức liên tưởng tưởng tượng dồi dào, lối hành văn mê đắm, ông chuyên viết về bút kí.
- Tác phẩm là tùy bút tiêu biểu cho phong cách văn chương của tác giả: sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và trữ tình, giữa nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều.
- Hình tượng trung tâm của tác phẩm là hình tượng con sông Hương.
II. Thân bài
1. Dòng sông thiên nhiên
a. Ở thượng nguồn:
- Là “bản trường ca của rừng già” “rầm rộ dưới bóng cây đại ngàn”, “mãnh liệt qua những ghềnh thác”; lúc lại dịu dàng say đắm dưới dặm dài chói lọi hoa đỗ quyên ...”
- “cô gái Di - gan”: phóng khoáng, man dại, tâm hồn tự do, trong sáng, bản tính gan dạ, có sức mạnh bản năng
- Sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ“người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở” .
b. Sông Hương từ thượng nguồn đến Huế:
- Sông Hương “như một người gái đẹp nằm ngủ mơ màng ...” được đánh thức bởi tiếng gọi của tình yêu, bắt đầu hành trình gian truân, “tìm kiếm có ý thức” đến với Huế, lần đầu đến với tình yêu một mặt rất e lệ, một mặt táo bạo chủ động “vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn”.
- Sông Hương có nhịp chảy chậm rãi, “mềm như tấm lụa” (liên hệ hình ảnh sông Đà như “áng tóc trữ tình”),
- Từ ngã ba Tuần đến chân đồi Thiên Mụ: mang dáng vẻ trầm mặc khi chảy qua những lăng tẩm, đổi dòng chuyển hướng liên tục.
- Từ chân đồi Thiên Mụ đến lúc gặp Huế: “vui hẳn lên”, “kéo một nét thẳng” vì tìm đúng đường về
- Giáp mặt Huế, sông Hương không gặp Huế ngay mà “uốn một cánh cung ...tình yêu” như một người con gái bẽn lẽn, ngại ngùng.
c. Trong lòng Huế
- Tác giả so sánh sông Hương với những dòng sông nổi tiếng trên thế giới, sông Hương chỉ thuộc về một thành phố duy nhất, giống như người con gái chung thủy.
- Sông Hương mang đến cho Huế một vẻ đẹp cổ xưa dân dã: “ánh lửa thuyền chài ... xưa cũ”, trôi đi chậm như một mặt hồ.
- Người con gái đắm say tình tứ khi bên người mình yêu, người con gái tài hoa “tài nữ đánh đàn trong đêm khuya”.
d. Từ biệt Huế ra biển: như một người con gái lưu luyến, thủy chung từ biệt người yêu.
- Nhận xét: tác giả chủ yếu cảm nhận vẻ đẹp sông Hương từ góc độ tình yêu khiến sông Hương hiện lên như một người con gái chung tình hết lòng vì tình yêu.
2. Dòng sông lịch sử
- Sông Hương là một nhân chứng lịch sử của Huế, của đất nước: “soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”, chứng kiến những mất mát đau thương của các cuộc khởi nghĩa thế kỉ XIX, ...
- Sông Hương như một công dân có ý thức trách nhiệm sâu sắc với đất nước: “biết hiến đời mình để làm nên chiến công”, ...
- Là một người con gái anh hùng: cùng gắn bó với Huế qua nhiều cuộc chiến đấu anh hùng trong thời kì trung đại, đến cách mạng tháng tám, ...
3. Dòng sông văn hóa
- Sông Hương là “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”: toàn bộ âm nhạc cổ điển Huế, những bản đàn theo suốt cuộc đời Kiều và bản Tứ đại cảnh đều được sinh thành trên sông nước sông Hương.
- Là người tài nữ đánh đàn trong đêm khuya: không bao giờ lặp lại trong cảm hứng của các thi nhân
III. Kết bài
- Nêu cảm nhận về hình tượng dòng sông Hương
- Đánh giá nghệ thuật nổi bật: liên tưởng độc đáo, sử dụng từ ngữ đặc sắc, văn phong tao nhã, thành công trong nghệ thuật xây dựng hình tượng sông Hương.
- Qua tác phẩm ta cảm nhận được niềm tự hào tha thiết của tác giả với vẻ đẹp thiên nhiên xứ Huế cũng như đất nước.
3. Vẻ đẹp của dòng sông Hương trong tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà trí thức yêu nước trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ năm 1975, ông đã gắn bó cả cuộc đời mình cho kháng chiến dân tộc và văn học nghệ thuật. "Ai đã đặt tên cho dòng sông" là bài bút ký được được giả viết ngay sau khi kháng chiến thắng lợi, đất nước ta hòa bình, thống nhất trở lại. Tác phẩm được ông gửi gắm tinh thần yêu nước, yêu thiên nhiên tươi đẹp, thơ mộng vào trong từng ý văn. Thể hiện rõ nét nhất trong hình ảnh dòng sông Hương thơ mộng, trữ tình, mang tính cách, nét đẹp duyên dáng như những người con gái xứ Huế.
Tác giả đã nhìn nhận vẻ đẹp sông Hương ở nhiều góc độ khác nhau. Ở đó có vẻ đẹp tự nhiên của cảnh vật, có chiều sâu văn hóa của con người, có hồn của lịch sử, có sự kỳ ảo, lãng mạn trong trí tưởng tượng của chính tác giả.
Sông Hương như một bản anh hùng ca của rừng ra sâu thẳm, một bên hoang dã đầy sức sống, một bên lại dịu dàng, đằm thắm. Bờ bãi sông Hương được tác giả quan sát tinh tế, câu văn nhiều hình khối tạo ấn tượng về khung cảnh dữ dội của rừng núi kết hợp với độ cao của những thác nước "cuộn xoáy như cơn lốc". Đâu ai biết được, một dòng sông dữ dội như vậy lại mang vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình, đầy cảm xúc như một cô gái di-gan phóng khoáng. Cách liên tưởng của tác giả thật tinh tế, khéo léo mang đến cho sông Hương một vẻ đẹp khác hoàn toàn những gì rừng núi đã đã ban cho " bản lĩnh gan dạ, tâm hồn tự do và trong sáng".
Dòng sông Hương như mang một vẻ đẹp mới khi bước chân đến xứ Huế thơ mộng. Nó uốn mình cùng với thiên nhiên tươi đẹp, bao bọc xung quanh thành phố Huế như một dải tơ lụa mềm mại. Tuy là cùng một dòng sông nhưng dòng nước lại có sự thay đổi tùy theo địa điểm mà nó chảy qua. Khi chảy qua khu vực thẳm dưới chân núi Ngọc Tản, nước sông trở nên trong xanh thăm thẳm. Nhìn màu sắc phản chiếu của những ngọn đồi phía Tây Nam thành phố cũng mỗi lúc một khác: ban sớm thì xanh, đến trưa lại vàng, buổi chiều tà ngả dần sang tím. Sự thay đổi màu nước làm cho sông Hương như một tấm gương soi chiếu vẻ đẹp của khung cảnh nên thơ của Huế. Không có sông Hương, những ngọn đồi ở ngoại ô xứ Huế vẫn có vẻ đẹp riêng nhưng vẻ đẹp ấy mất đi cái long lanh, cái đa sắc màu. Bởi vậy, sông Hương chính là linh hồn của thiên nhiên, cảnh vật xứ Huế.
Không chỉ dừng lại ở vẻ đẹp của hình khối, màu sắc, vẻ đẹp của sông Hương còn thể hiện ở sắc thái, với hai sắc thái là hung bạo và trữ tình. Sông Hương lúc sôi nổi, trẻ trung năng động, lúc lại trầm lắng, cổ kính như triết lý, thơ cổ. Vẻ đẹp của sông Hương hiện lên muôn hình, muôn vẻ. Xét về cảnh sắc thiên nhiên, dù ở thượng nguồn hay chảy giữa lòng thành phố Huế, sông Hương đều chứng tỏ nó là sự sáng tạo hoàn hảo của tạo hóa, là món quà vô giá mà thiên nhiên đã ban tặng cho vùng đất này.
Dòng sông đẹp bởi những đặc điểm tự nhiên của nó, nhưng tác giả cũng làm nổi bật chiều sâu văn hóa của dòng sông. Ở dòng sông Hương có một cái gì đó rất đặc biệt - nó vừa là vẻ đẹp tự nhiên, vừa là sự tích tụ trọn vẹn tính cách, tâm hồn của người dân xứ Huế. Dòng sông chảy cuộn xoáy như những con người xứ Huế khỏe khoắn, còn dòng chảy hiền hòa là vẻ đẹp dịu dàng, đằm thắm của con người nơi đây. Dòng sông là biểu tượng mạnh mẽ của vẻ đẹp và tâm hồn xứ Huế. Sông Hương qua cái nhìn lãng mạn của Hoàng Phủ Ngọc Tường như một cô gái dịu dàng đang khao khát đi tìm tình yêu theo tiếng gọi của trái tim mình. Dòng sông Hương chảy từ dãy núi Trường Sơn Đông về đến Huế được tác giả so sánh và nhân hóa như một người con gái nằm ngủ mơ màng chờ người tình đến đánh thức. Vì vậy, mà sông Hương mang vẻ đẹp nữ tính, hiền hòa, mềm mại.
Hoàng Phủ Ngọc Tường yêu văn hóa, lịch sử xứ Huế và đặc biệt yêu sông Hương. Sông Hương luôn là nguồn cung cấp nước ngọt và phù sa cho những cánh đồng quanh Châu Hóa, đồng thời cũng là một phần của nhiều sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước ta. Từ thời vua Quang Trung với cái tên Hương giang bởi hai bên bờ sông có một loại có thạch hương bồ tỏa hương thơm bát ngát. Rồi trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ cứu nước giành độc lập, tự do cho dân tộc. Dòng sông Hương - dòng chảy lịch sử vẻ vang, bền bỉ và đọng lại đến những thế hệ ngày nay. Đại tướng Võ Nguyên Giáp nói lịch sử của Đảng cộng sản được viết bằng tên thành phố Huế.
Sông Hương mang một vẻ đẹp toàn diện về cảnh sắc thiên nhiên, chiều sâu văn hóa, bề dày lịch sử. Nhưng để miêu tả được hết cái đẹp của sông Hương tác giả đã hòa mình vào chính nó, với những nét đẹp và tâm hồn riêng. Điều này càng làm cho ấn tượng về dòng sông trở nên mạnh mẽ hơn, bởi nó dựa trên những trải nghiệm và suy nghĩ cá nhân của chính tác giả.
Dòng sông Hương lúc chảy từ thượng nguồn nơi núi rừng bao la, dòng chảy dữ dội, cuộn xoáy mãnh liệt nhưng đến với tâm hồn thơ mộng của Hoàng Phủ Ngọc Tường nó lại giống như những cô gái xứ Huế hiền hòa. Với tác giả, sông Hương luôn mang trong mình vẻ đẹp hài hòa, thơ mộng, trữ tình và đôi lúc còn mang vẻ đẹp trong trẻo, thuần khiết. Sông Hương thay đổi diện mạo và tính cách khác hoàn toàn khi đặt chân đến xứ Huế. Theo tác giả, sự thay đổi đột ngột đấy có thể là đã đã gặp được người tình mà nó mong đợi - thành phố Huế. Hình ảnh ấy cho thấy dòng sông Hương phải trải qua một chặng đường dài chờ đợi và thử thách mới được đền đáp bằng một tình yêu đẹp như mơ. Sau cái lắc đầu yêu thương của người tình mong đợi, sông Hương bừng tỉnh và sống trọn vẹn với mọi cung bậc cảm xúc của mình. Dòng sông đổi hướng liên tục, chủ động và mạnh mẽ, theo trí tưởng tượng của tác Hoàng Phủ Ngọc Tường. Vượt qua những trở ngại, sông Hương thấy mình như bừng sáng. Dòng sông Hương trở lại vẻ dịu dàng, duyên dáng sau khi chảy giữa lòng thành phố.
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã vẽ nên những bức tranh tuyệt đẹp về sông Hương và phong cảnh xứ Huế trong tác phẩm " Ai đã đặt tên cho dòng sông". Tác giả đã hòa mình để cảm nhận được chân thân từng cảm xúc, tình cảm mà sông Hương dành cho con người và mảnh đất nơi đây.
4. Viết đoạn văn ngắn cảm nhận về vẻ đẹp của sông Hương
Vẻ đẹp của sông Hương được cảm nhận dưới nhiều góc độ khác nhau. Sông Hương ở vùng thượng nguồn toát lên vẻ đẹp kì bí, hùng vĩ và đầy cá tính. Vẻ đẹp của dòng sông lúc này khiến Hoàng Phủ Ngọc Tường liên tưởng đến cô gái Di gan phóng khoáng, mê dại, đầy sức hút. Người đọc không khỏi cảm thán trước vẻ đẹp lúc mãnh liệt, lúc dịu êm của sông Hương, tựa như 'cô gái di gan phóng khoáng và man dại với bản lĩnh gan dạ, tâm hồn tự do và trong sáng". Khi chảy về thành phố Huế, sông Hương lại như “người tình dịu dàng và chung thủy của cố đô”. Giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại, sông Hương như “cô gái đẹp ngủ mơ màng”, và sông hương bỗng “chuyển dòng liên tục” “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”, “trôi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách”. Đặc biệt nhất là khi sông Hương chảy trong lòng thành phố Huế, tác giả cứ ngỡ rằng sông Hương tìm thấy chính mình khi gặp thành phố thân yêu nên tươi vui hẳn lên. Sông Hương đã góp phần tạo nên nét đẹp của vùng đất cố đô, ẩn mình trong trầm tích của nét văn hóa hàng nghìn năm lịch sử.
5. Phân tích vẻ đẹp sông Hương chọn lọc nâng cao
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn tài hoa uyên bác, một trí thức yêu nước, gắn bó sâu nặng với quê hương. Ông có lối viết văn hướng nội, các sáng tác của ông có sự kết hợp hài hòa của hai yếu tố nghệ thuật sắc bén, tư duy đa chiều và yếu tố trữ tình sâu lắng. Trong đó “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một trong những tác phẩm rất thành công của Hoàng Phủ Ngọc Tường ở thể loại ký và tùy bút. Tác phẩm thể hiện tấm lòng của tác giả- một con người có tình yêu tha thiết với quê hương, với mảnh đất mình từng sinh ra và lớn lên.
Sông Hương được miêu tả từ điểm nhìn nghệ thuật độc đáo. Trong những dòng sông đẹp ở các nước, dường như chỉ có sông Hương thuộc về một thành phố duy nhất. Như vậy, sông hương luôn được khám phá trong mối quan hệ với Huế- một vùng đất Cố Đô. Mà vẻ đẹp của nó đã khơi nguồn cảm hứng sáng tạo nghệ thuật cho các thế hệ nghệ sĩ. Đó là vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ trữ tình, vẻ đẹp nên thơ trong mối quan hệ với nền văn hóa Huế và vẻ đẹp bi tráng đồng hành với những sự kiện lịch sử của đất nước.
Nhà văn đã miêu tả Sông Hương khi chảy qua những vùng đất khác nhau, qua đó đem đến cho người đọc những hiểu biết thú vị về đặc điểm của dòng sông này. Ở thượng nguồn, sông Hương hùng vĩ mạnh mẽ như “một bản trường ca của rừng già”, sự hùng vĩ của dòng sông khi chảy qua vùng rừng núi hoang sơ hiểm trở còn được liên tưởng như “một cô gái di gan phóng khoáng và man dại”. Về đến vùng châu thổ, Sông Hương mang vẻ đẹp trữ tình với dòng chảy mềm mại êm đềm dòng sông mềm như tấm lụa. Trước khi về với biển sông Hương còn đột ngột đổi dòng để gặp lại thành phố Huế lần cuối. Miêu tả sông hương theo thủy trình của nó, tác giả đã bộc lộ những hiểu biết sâu sắc tường tận về địa lý của đất nước.
Với vai trò là “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”, sông Hương có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự hình thành phát triển của nền văn hóa Huế. Nhà văn đã khẳng định toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế được sinh thành trên mặt nước của dòng sông và Sông Hương đã trở thành “một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”. Với sự tường tận trong kiến thức âm nhạc cổ điển Huế nhà văn còn liên tưởng đến sự ra đời của nền âm nhạc cổ điển Huế “trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya”. Bên cạnh đó Sông Hương còn là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà thơ và tạo thành. Với sự hiểu biết phong phú về dòng sông thi ca này tác giả đã giúp người đọc khám phá vẻ đẹp độc đáo của sông Hương trong những phẩm nổi tiếng, từ vẻ đẹp lãng mạn trong cái nhìn tinh tế của Tản Đà, vẻ đẹp hùng tráng ẩn chứa khí phách của người anh hùng trong sáng tác của Cao Bá Quát cho đến sức mạnh phục sinh mãnh liệt trong thơ của Tố Hữu.
Không chỉ vậy, toàn bộ chiều dài thời gian lịch sử của đất nước nói chung và của sông Hương, xứ Huế nói riêng đã được nhà văn khái quát lại trong một đoạn văn ngắn nhưng rất sâu sắc. Người đọc có thể hình dung về sự gắn bó của sông Hương với lịch sử dân tộc từ khi nó còn là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng cho đến khi nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX và đi vào thời đại cách mạng với những chiến công oanh liệt. Nhà văn đã công phu tìm hiểu lựa chọn những sự kiện lịch sử để khẳng định vẻ đẹp bi tráng của sông Hương.
Chất trí tuệ và chất thơ kết hợp hài hòa trong tác phẩm của Hoàng Phủ Ngọc Tường tạo nên phẩm chất đặc sắc của nhà văn này. Với bút pháp miêu tả kết hợp với tự sự và bình luận, tác giả đã làm nổi bật vẻ đẹp cảnh sắc thiên nhiên sông hương, bởi sự phối cảnh kỳ thú của tạo hóa. Đó là một vẻ đẹp vừa hùng vĩ vừa thơ mộng hữu tình khiến người đọc liên tưởng đến hành trình của một con người, một vùng đất, một dân tộc.
“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” không chỉ là một trong những tác phẩm hay nhất viết về sông Hương mà còn là bút ký đặc sắc bậc nhất của văn học Việt Nam hiện đại. Bài ký đã khẳng định vẻ đẹp thiên nhiên và tình yêu quê hương đất nước của tác giả.
6. Phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông chọn lọc nâng ca
Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là một bài bút kí nổi tiếng của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường. Ông là một nhà văn mang nặng ân tình với xứ Huế. Tác phẩm của ông đã lột tả được hết vẻ đẹp và linh hồn của dòng sông Hương, con sông mang đậm đặc trưng và dấu ấn của xứ Huế mộng mơ
Trước hết, tác giả dẫn ta trở về với khúc sông thượng nguồn để khám phá. Trước khi về với vùng châu thổ êm đềm, sông Hương có nét đẹp hoang sơ và dữ dội. Nhà văn đã ví dòng sông như một cô gái Di-gan "phóng khoáng và man dại". Bởi rừng già ở thượng nguồn đã hun đúc nên bản lĩnh gan dạ cùng tâm hồn tự do, trong sáng cho dòng sông Hương.
Tới khi ra khỏi rừng già, sông Hương đã thu lại vẻ dữ dội mà chuyển mình dịu dàng, trí tuệ, mang vẻ đẹp kín đáo, lắng sâu của người con gái. Vẻ đẹp sông Hương hiện lên với hai nét tính cách: vừa phóng khoáng, man dại, vừa dịu dàng, thơ mộng, đắm say
Ra khỏi rừng, sông Hương như bừng tỉnh sau một giấc ngủ dài để hiện lên vóc dáng và sức sống mới. Nó "chuyển dòng liên tục", "uốn mình theo những đường cong thật mềm". Sông Hương chảy trôi qua ngã ba Tuần, điện Hòn Chén, vấp Ngọc Trản, bãi đất Nguyệt Biều, Lương Quán rồi chuyển hướng về phía Đông Bắc, ôm lấy chân chùa Thiên Mụ và xuôi dần về Huế. Tất cả những nơi nó chảy qua đã nhuốm một vẻ đẹp "trầm mặc như triết lí, như cổ thi" cho chính dòng sông. Và kéo dài bằng tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân vang.
Đến thành phố, sông Hương như tìm thấy chính mình. Nó "vui tươi" hẳn lên giữa những biển bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long. Ở đoạn văn này, tác giả liên tưởng sông Hương như người con xa xứ háo hức được trở lại mảnh đất quê hương để ngắm nhìn xứ Huế từ xa và nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in trên bầu trời nhỏ nhắn như vầng trăng non. Phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông ta thấy cách so sánh này vừa thể hiện hình dáng độc đáo của cầu Trường Tiền, vừa gợi nét trong sáng, thanh mảnh của người con gái Huế.
Nhà văn vẫn còn ngắm nhìn sông Hương một cách đắm say ở Cồn Giã Viên để khám phá ra, sông Hương "uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến". Đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như tiếng nói "Vâng ạ" e ấp, ngọt ngào, kín đáo trong tình yêu. Trong khoảnh khắc trùng lai giữa lòng thành phố, sông Hương trở thành người tài nữ đánh đàn giữa đêm khuya mà cái hồn của nó đã thấm vào những trang Kiều và âm nhạc Huế.
Trước khi hòa vào biển cả, ở cửa biển Thuận An, sông Hương lại đẹp đến nao lòng trong dáng vẻ lẳng lơ, kín đáo khi ngoặt một khúc quanh rồi vươn tay lưu luyến ôm lấy lần cuối thành phố Huế thân yêu. Qua cách phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông, những so sánh tài hoa của tác giả giúp ta nhận ra vẻ đẹp độc đáo, sâu sắc của Hương giang giống như nàng Kiều trong đêm tình tự quyết chí đi tìm Kim Trọng để rơi một lời thề chung thủy, sắt son.
Trong hành trình khám phá vẻ đẹp sông hương từ thượng nguồn đến vùng hạ lưu, Hoàng Phủ Ngọc Tường còn khám phá ra sông Hương mang vẻ đẹp của một vùng văn hóa truyền thống. Từ góc nhìn lịch sử, tác giả điểm lại dấu ấn dòng sông trong lịch sử dân tộc: thế kỷ XV ở Dư địa chí của Nguyễn Trãi, thế kỷ XVIII qua chiến thắng của anh hùng Nguyễn Huệ, thế kỷ XIX với máu của các cuộc khởi nghĩa, đi vào thời đại của Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.
Với cái nhìn xuyên suốt ấy, dòng Hương giang thơ mộng đã tham gia, trải nghiệm cùng những bước thăng trầm của lịch sử dân tộc. Sông Hương là vậy, qua cách phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông ta thấy nó biết cách tự hiến đời mình làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước.
Nếu như ở đoạn một và hai, sông Hương được cảm nhận chủ yếu trên bề rộng của không gian địa lý với những liên tưởng độc đáo thì ở đoạn này, sông Hương được bố cục theo chiều sâu của lịch sử. Nó ghi dấu những chiến công, lặng khóc cho những hy sinh âm thầm, vùng lên quật khởi,... Nó giống như một tấm gương soi vào lịch sử.
Phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông thì thấy Sông Hương như biết bao chiến sĩ vô danh trên dải đất hình chữ S, sinh ra không phải cầm súng cầm mác nhưng kẻ thù buộc ta phải đấu tranh. Khi bình yên, họ lại trở về với cuộc sống bình thường, trở về bản tính tự nhiên muôn thuở, như sông Hương "làm một người con gái dịu dàng của đất nước".
Trong mối quan hệ với thi ca, sông Hương không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ. Có bao nhiêu người đến với sông Hương thì có bấy nhiêu lời thơ dạt dào, lai láng về dòng sông này. Từ cách phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông ta thấy đó là dòng sông mơ màng với nỗi quan hoài vạn cổ trong bóng chiều bảng lảng, là dòng sông "trắng - lá cây xanh" trong cái nhìn tinh tế của Tản Đà và là dòng sông hùng tráng "như kiếm dựng trời xanh" trong khí phách của Cao Bá Quát, là sức mạnh phục sinh của tâm hồn, trong thơ Tố Hữu,…
Kết thúc phần một của bài ký, tác giả cất lên câu hỏi không phải để hỏi nguồn gốc của một danh xưng địa lý thông thường mà là một sự nhấn mạnh, ẩn chứa niềm tự hào sâu sắc về dòng sông quê hương. Đồng thời, gợi mở cho người đọc những hướng trả lời khác nhau bằng trải nghiệm văn hóa của bản thân.
Bài tùy bút đã thể hiện một bút pháp nghệ thuật độc đáo, tài hoa và phong tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Tác giả đã thể hiện chất thơ quyến rũ làm say lòng người qua phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông. Những tri thức về địa lý, văn hóa, thi ca, âm nhạc của ông đã chung đúc thành trang văn tuyệt bút.
